ایرانیات در کتاب بزم فرزانگان

درباره کتاب

ایرانیّات در بزم فرزانگان (از سده دوم میلادى) نوشته آثنایوس ناوکراتیس  که برگردان و یادداشت‌هاى آن توسط جلال خالقی مطلق به فارسی صورت پذیرفته است.

در آغاز سده‌ى سوم میلادى؛ یعنى نزدیک پانصد سال پس از برافتادن هخامنشیان یک یونانى‌تبار به نام آثنایوس که در مصر زندگى مى‌کرد و در شهر نائوکراتیس در نزدیکى اسکندریه زاده شده بود، کتابى نوشت به نام Deipnosophistae که آن را «شام فیلسوفان» یا «بزم فرزانگان» ترجمه مى‌کنند. در این کتاب، آثنایوس بزمى تخیلى برپا کرده و گلچینى از کتاب‌هایى که خوانده در زمینه‌هاى مختلف را از زبان بیست و نه فرزانه‌ى حاضر در این بزم بازگو کرده است.

موضوع سخن‌ها نیز بسیار گوناگون است و به جنبه‌هاى گوناگون فرهنگ رومى و یونانى پرداخته است.

در لا به لاى این گفت‌وگوها اشاره‌هایى هم به کتاب‌هایى است که درباره‌ى رسم‌ها و آیین‌هاى ایرانیان هخامنشى و مادها و نیز اشکانیان (پارت‌ها) بوده است و از آنها هم تکه‌هایى آورده است.

دکتر جلال خالقى مطلق، این اشاره‌ها را در کتابى گرد آورده و ترجمه کرده و در پایان کتاب نیز یادداشت‌هاى سودمند فراوانى به گزارش خود افزوده است که براى پژوهشگران در زمینه‌ى تاریخ ایران باستان بسیار سودمند است.

با بررسى این هفتاد گزارش آگاهى‌هاى گوناگونى از زندگى مادى و معنوى ایرانیان؛ همچون تاریخ، افسانه و اسطوره، زبان، آیین‌ها، محصولات، واردات، صادرات، تشکیلات ادارى و دربارى و غیره به دست مى‌آید که بیشتر آن‌ها حکایت از نفوذ مادى و معنوى ایران در کشورهاى دیگر دارد. براى مثال بر خوانندگان روشن مى‌شود که ایرانیان مخترع نوعى نیمکت راحتى بودند که امروز کاناپه گفته مى‌شود و سپس ساخت آن از ایران به کشورهاى دیگر رفته است. فرش ایران از همان زمان ماد و هخامنشیان شهرت داشته و صادر مى‌شد. یا در دربار ایران از اتباع بیگانه؛ از جمله یونانیان مى‌خواستند که در ایران آداب ایرانى را رعایت کنند و حتى جامه‌ى ایرانى بپوشند. از سوى دیگر، ورود کالاهاى بیگانه خوشایند آنان نبود.

نکته‌ى دیگرى که در این کتاب و اصولا در بسیارى دیگر از آثار یونانى جلب توجه مى‌کند، این است که ایران و دربار و مردم آن همیشه حضور دارند. این حضور همیشگى را به ویژه در تألیفاتى مى‌بینیم که تنها و یا بیشتر به ایران پرداخته بودند.

به هر روى، در یونان همیشه گروهى از دانشمندان و فرمانروایان بودند که براى آن‌ها زندگى ایرانى شیوه‌ى دلخواه‌ترى به شمار مى‌رفت. البته این گروه همیشه در اقلیت بودند؛ ولى میان آنان همیشه در این باره گفت‌وگو و بحث بود و گاه کار بدان جا مى‌کشید که پیروان ایران میهن خود را ترک می‌کردند یا رانده مى‌شدند و گاه به ایران پناه مى‌آوردند. گاه نیز به جرم خیانت محکوم و کشته مى‌شدند.

یکى دیگر از رسم‌هاى ایرانیان که امروزه در جهان رایج شده است، خوراک‌هاى چند بخشى (multi-course meal) است؛ یعنى پیش خوراک، خوراک، پس خوراک و نوشیدنى و…