به روایت ناصر تقوایی

درباره کتاب

کتاب حاضر، گفت‌وگوی طولانی میان ناصر تقوایی و نگارندة اثر است که به تحولات سینما و ادبیات معاصر ایران می‌پردازد. کتاب شامل دو بخش کلی است، در بخش اول تحولات سینمایی ایران به‌ویژه کارنامة ناصر تقوایی براساس سیر تاریخی بررسی می‌گردد و در بخش دوم با عنوان «کلیات»، دیدگاه‌های ایشان دربارة مسائل و مشکلات کلی سینما مطرح می‌گردد.

ناصر تقوایی: کارگردان موج نو و راوی قصه‌های جنوب

ناصر تقوایی، فیلمساز، عکاس و نویسنده‌ی سرشناس ایرانی، یکی از پیشگامان و چهره‌های کلیدی موج نوی سینمای ایران به شمار می‌رود. او که در ۲۲ تیر ۱۳۲۰ در آبادان متولد شد، با آثار برجسته و سبک منحصر به فرد خود، تأثیری عمیق و ماندگار بر سینمای ایران گذاشته است. تقوایی به عنوان فیلمسازی مؤلف شناخته می‌شود که با دقت نظر، وسواس در جزئیات و دلبستگی به ادبیات، آثاری خلق کرده که هم در میان منتقدان و هم در میان تماشاگران عام جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند.

زندگی و آغاز فعالیت هنری

علاقه تقوایی به سینما و ادبیات از دوران نوجوانی شکل گرفت. پدرش کارمند گمرک بود و به همین دلیل، تقوایی در شهرهای مختلف جنوب ایران زندگی کرد و این تجربه، آشنایی عمیقی با فرهنگ، آداب و رسوم و خلقیات مردم جنوب برای او به ارمغان آورد که بعدها به یکی از مشخصه‌های اصلی آثارش بدل شد.

تقوایی پیش از آنکه به فیلمسازی روی آورد، فعالیت خود را با ساخت مستند در تلویزیون آغاز کرد. مستندهایی چون «نانخورهای بیسواد»، «تاکسی متر»، «باد جن» و «فروغ فرخزاد» از جمله آثار مستند شاخص او در دهه ۴۰ هستند. او همچنین به عنوان یکی از عوامل فنی در فیلم «خشت و آینه» (۱۳۴۴) ساخته ابراهیم گلستان، تجربیات ارزشمندی در فیلمسازی آموخت.

کارنامه سینمایی: از «آرامش در حضور دیگران» تا «کاغذ بی‌خط»

ناصر تقوایی در طول کارنامه هنری خود، تنها ۶ فیلم بلند سینمایی و یک اپیزود از یک فیلم بلند را کارگردانی کرده است، اما هر یک از این آثار به نقطه عطفی در سینمای ایران تبدیل شده‌اند.

• آرامش در حضور دیگران (۱۳۴۹): نخستین فیلم بلند تقوایی، اقتباسی از داستانی به همین نام نوشته غلامحسین ساعدی بود که به دلیل نگاه انتقادی و اجتماعی‌اش، پس از نمایش توقیف شد.
• صادق کرده (۱۳۵۱): این فیلم که درامی جنایی بود، مورد توجه منتقدان قرار گرفت.
• نفرین (۱۳۵۲): اقتباسی دیگر که جایگاه تقوایی را به عنوان کارگردانی صاحب سبک تثبیت کرد.
• دایی‌جان ناپلئون (۱۳۵۵): این سریال تلویزیونی که بر اساس رمان مشهور ایرج پزشکزاد ساخته شد، یکی از محبوب‌ترین و موفق‌ترین سریال‌های تاریخ تلویزیون ایران است و مهارت تقوایی در قصه‌گویی و شخصیت‌پردازی را به نمایش گذاشت.
• ناخدا خورشید (۱۳۶۵): این فیلم که اقتباسی آزاد از رمان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی است، یکی از شاهکارهای سینمای ایران محسوب می‌شود. تقوایی با هوشمندی، داستان همینگوی را به جغرافیای جنوب ایران منتقل کرد و اثری قدرتمند با شخصیت‌های به یادماندنی خلق کرد. این فیلم برنده جایزه پلنگ برنزی از جشنواره فیلم لوکارنو شد.
• ای ایران (۱۳۶۸): فیلمی با حال و هوای انقلاب اسلامی ایران.
• قصه‌های کیش (اپیزود کشتی یونانی) (۱۳۷۷): این فیلم کوتاه که بخشی از یک پروژه چند کارگردانه بود، نامزد نخل طلای جشنواره کن شد.
• کاغذ بی‌خط (۱۳۸۰): آخرین فیلم بلند تقوایی، داستانی درباره یک نویسنده و چالش‌های خلاقیت اوست که مورد تحسین منتقدان قرار گرفت و جوایزی از جشن خانه سینما دریافت کرد.

سبک و ویژگی‌های آثار

سینمای ناصر تقوایی با ویژگی‌های منحصر به فردی شناخته می‌شود:

• اقتباس‌های ادبی: او از معدود سینماگران ایرانی است که به ادبیات تسلط دارد و بسیاری از آثار مهم خود را با اقتباس از آثار ادبی بزرگ خلق کرده است.
• توجه به فرهنگ جنوب: جنوب ایران، با گرما، شرجی، دریا، لنج‌ها و مردمان خاصش، جغرافیای اصلی بسیاری از آثار تقوایی است.
• واقع‌گرایی و دقت در جزئیات: وسواس و دقت او در بازسازی فضا و شخصیت‌ها، آثارش را بسیار باورپذیر کرده است.
• کارگردانی مؤلف: تقوایی بر تمام مراحل ساخت فیلم‌هایش نظارت دقیق داشت و امضای شخصی او در تمامی آثارش مشهود است.

ناصر تقوایی علاوه بر کارگردانی، در زمینه نویسندگی و عکاسی نیز فعالیت داشته و مجموعه داستانی به نام «تابستان همان سال» منتشر کرده است. او با وجود کم‌کاری در سال‌های اخیر، همچنان به عنوان یکی از ستون‌های اصلی سینمای ایران و هنرمندی تأثیرگذار شناخته می‌شود که راه را برای نسل‌های بعدی فیلمسازان ایرانی هموار کرده است.