جنگ و صلح در ایران دوره ی قاجار و پیامدهای آن در گذشته و اکنون

درباره کتاب

گزافه نیست اگر بگوییم بسیاری از کتاب‌ها و مقاله‌های تاریخی- تحلیلی موجود دربارهٔ فراز و نشیب دوران قاجار، بیش از آنکه با نگاهی ژرف و موشکافانه به رویداد‌های عصر قاجار پرداخته باشند، تنها بیانگر سرگذشت سلسله‌ای هستند که گویا شاهانش با آزمندی، هرزگی و بی‌کفایتی خود سبب عقب‌ماندگی و وابستگی کشور به بیگانگان شده‌اند و بدین ترتیب برخی مسائل، همچون فرض ناتوانیشان در نگهبانی از مرز‌ها و شکست‌های نظامی، کمتر مورد سنجش و بررسی قرار گرفته است. البته به یاد داشته باشیم که این دیدگاه‌ها در حقیقت بازتاب‌نگر بسیاری از شاهدان وقایع – اگرنه همهٔ آن‌ها – در‌‌ همان دوران است؛ دیپلمات‌ها، مسافران، ارتشی‌ها و تاجرانی که نمایندگان یا شهروندان ابردولت‌ها بودند و جنگ‌ها و آشوب‌ها و قیام‌ها را از زاویهٔ دید خارجی و به ویژه اروپایی می‌دیدند.

کتاب «جنگ و صلح در ایران دورهٔ قاجار و پیامدهای آن در گذشته و اکنون» در بردارندهٔ مجموعه مقالاتی ‌است به قلم تعدادی از سرشناس‌ترین پژوهشگران غربی و ایرانی تاریخ ایران از جمله ونسا مارتین، استفانی کرونین، پیتر ایوری، لارنس پا‌تر، ریچارد اسکوفیل، علی قیصری، منوچهر اسکندری قاجار، منصوره اتحادیه و… که در دو بخش جنگ و صلح گنجانده شده است و با نگاهی نو، ضمن بررسی تاریخ پر پیچ و خم قاجار، تلاش می‌کند نمایی از دولت ایران به دست دهد که شاید به گونه‌ای شگفت‌انگیز، دست‌کم از دو جنبهٔ موقعیت ژئوپولیتیکی و مدیریت منابع و انرژی، قابل مقایسه با جهان امروز باشد. دولت پیچیده‌ای که در هیاهوی کشمکش‌های ارضی سرنوشت‌ساز معروف به «بازی بزرگ» میان ابرقدرت‌های جهان یک چشم به شرق سنتی داشت و چشم دیگر به غرب نو دوخته بود. گرچه در بسیاری از کتاب‌ها مسائلی چون تاثیر نقش روحانیت به عنوان یکی از بازیگران مهم در ایران عهد قاجار مورد مطالعه قرار گرفته ولی مقولهٔ جنگ و ادارهٔ کشور در زمان صلح و پیامدهای این دو به شکل عجیبی از قلم افتاده است.

به طور کلی هدف تمامی مقاله‌های گرد آمده در کتاب حاضر، تعمیق آگاهی از عصر مهمی در تاریخ ایران است و به خوبی نشان می‌دهند که نباید فساد و سوء مدیریت را تنها شناسه‌های دوران قاجار به شمار آورد. نیز نکاتی را پیش می‌کشند که برای فهم «بازی بزرگ» و نه تنها رابطهٔ حکومت بلکه رابطهٔ مردم با فشارهای اقتصادی و سیاسی و محلی که ایران در آن زمان حساس با آن‌ها رو به رو بود ضرورت دارد. چنان که ونسا مارتین به تاثیر همکاری شبکه‌های اجتماعی با حکومت در مورد یک اختلاف مرزی می‌پردازد. همچنین مقایسهٔ موقعیت ژئوپولیتیک ایران امروز با ایران دوران قاجار از ویژگی‌های دیگر این کتاب است و بررسی نظایر امروزی وقایع مربوط به «بازی بزرگ» بسیار جالب توجه است و نشان می‌هد صفات ممیز یک دیار یا ملت چگونه می‌تواند در فواصل زمانی بعید تاثیر یکسان در واکنش‌ها نسبت به رویداد‌ها بگذارد.