حاشیه مطول چلبی ( چاپ سنگی ) زبان عربی

درباره کتاب

کتاب «حاشیه مطول چلبی» یکی از متون درسی کلاسیک و بسیار مهم در زمینه علوم بلاغت عربی (شامل معانی، بیان و بدیع) است که در حوزه‌های علمیه و مراکز علوم اسلامی تدریس می‌شود.

این کتاب در واقع یک «حاشیه» (شرح و توضیح) بر کتاب مشهور دیگری به نام «المطوّل» است.

نویسنده کتاب

نویسنده این حاشیه، حسن بن محمد شاه فَناری (درگذشته ۸۸۶ هـ.ق)، معروف به «حسن چلبی» است. او از علمای برجسته دوره عثمانی بود. (واژه «چلبی» در آن دوره یک لقب به معنای «آقا» یا «سرور» بوده است).

موضوع و ساختار کتاب

موضوع اصلی این کتاب، تشریح و توضیح دقیق مباحث پیچیده علوم بلاغت است. برای فهم جایگاه این کتاب، باید ترتیب تالیف این متون را بدانیم:

1. کتاب اول (متن اصلی): «تلخیص المفتاح» نوشتهٔ خطیب قزوینی (درگذشته ۷۳۹ هـ.ق). این کتاب، خلاصه‌ای فشرده از بخش سوم کتاب «مفتاح العلوم» سکاکی در علوم بلاغت بود.

2. کتاب دوم (شرح): «المطوّل» نوشتهٔ سعدالدین تفتازانی (درگذشته ۷۹۲ هـ.ق). این کتاب، یک شرح بسیار مفصل، عمیق و البته پیچیده بر «تلخیص المفتاح» قزوینی است. «المطوّل» به دلیل اهمیتش، به متن محوری آموزش بلاغت تبدیل شد.

3. کتاب سوم (حاشیه): «حاشیه مطول چلبی» نوشتهٔ حسن چلبی. این کتاب، حاشیه‌ای بر کتاب «المطوّل» تفتازانی است. به عبارت دیگر، چلبی در این کتاب به توضیح نکات، رفع ابهامات و شرح عبارت‌های دشوار کتاب «المطوّل» تفتازانی پرداخته است.

اهمیت و جایگاه

• متن درسی پیشرفته: «حاشیه چلبی» به دلیل دقت علمی، ایجاز و پرداختن به ظرایف و نکات بسیار پیچیده، به یکی از مهم‌ترین و در عین حال دشوارترین متون درسی بلاغت در سطح عالی حوزه‌های علمیه تبدیل شد.

• شهرت در کنار سایر حواشی: بر کتاب «المطوّل» تفتازانی حواشی متعددی نوشته شده است که مشهورترین آن‌ها، «حاشیه میرسید شریف جرجانی» و همین «حاشیه چلبی» هستند. این دو کتاب معمولاً در کنار هم مورد بحث و مقایسه قرار می‌گیرند.

• عمق علمی: این کتاب نشان‌دهنده تسلط بالای نویسنده بر ادبیات عرب، منطق و کلام است، زیرا مباحث بلاغت در این سطح، اغلب با مباحث عقلی و فلسفی آمیخته می‌شود.