خانم گرترودبل در خاورمیانه

درباره کتاب

گرترود بل، با نام کامل (به انگلیسی: Gertrude Margaret Lowthian Bell)، معروف به «مادر عراق»، زاده ۱۴ ژوئیه ۱۸۶۸، در کانتی دورهام انگلستان، درگذشته ۱۲ ژوئیه ۱۹۲۶ در بغداد، مشاور سیاسی، کوه‌نورد، جهانگرد، کاوشگر در رشته‌های تاریخ و باستان‌شناسی بود ولی در عین حال از زبده‌ترین و کارآمدترین مأموران «سازمان اطلاعات و امنیت خارجی بریتانیا» (SIS) در زمان خود، به ویژه در دوران جنگ جهانی اول محسوب می‌شد. بل در سال ۱۹۱۷ بخاطر خدمات بزرگی که در راه میهن خود انجام داده بود نشان امپراتوری بریتانیا را که یک رتبه شوالیه‌گری است دریافت کرد.

گرترود بل در ابتدا جاسوسی ساده بود و بیشتر در امور کسب اطلاعات و گزارش دادن فعال بود، ولی به مرور زمان و کسب تجربه لازم، پیشرفت بزرگی کرد و توانست به موازات لورنس عربستان، سرنوشت سازترین عملیات «کشور سازی» و «کشور زایی» را در خاور میانه انجام دهد. بل و توماس ادوارد لورنس (لورنس عربستان) توانستند با برنامه‌ای دقیق، قبیله‌های عرب را برای دوره کوتاهی متحد کرده و علیه دولت عثمانی به شورش وادارند. در حقیقت می‌توان گفت که بل در رتق و فتق خاک بازمانده از امپراتوری عثمانی، به‌خصوص در غرب ایران حرف اول را زد.

او مشاور اصلی «ملک فیصل اول» بود. گرترود بل توانست با مهارت فراوان سران قبایل مختلف منطقه را با «روش‌های ویژه» راضی نگهدارد و در برابر خدمات ایشان، آن‌ها را «صاحب کشور» نمود. در این باره می‌توان کشورهای نو بنیاد سوریه جدید، عراق، اردن هاشمی (پادشاه‌های عراق و اردن دو برادر بودند: فیصل اول و عبدالله اول) و کویت را برشمرد که الزاماً در به وجود آمدن مرزهای جدید عربستان نقش بازی کرده‌اند.

در سال ۱۸۹۳ بل مأموریت یافت به عنوان مشاور سفیر به مدت شش ماه به ایران رفته، اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران را بررسی و گزارش تهیه کند. او در پاییز ۱۸۹۲ شروع به آموختن زبان فارسی کرد و طبق روال رایج، طی دوره‌هایی با فرهنگ ایران آشنا شد و نهایتاً در بهار ۱۸۹۳ به همراهی خاله ناتنی خود به نام «Mary Lascelles» راهی تهران شد. در آن زمان «Frank Lascelles» (شوهر خاله ناتنی او / شوهر همسفر گرترود بل) سفیر انگلستان در دربار ناصرالدین شاه بود. بل در تهران روابط عمیقی با شرق‌شناس و کنسول آلمان «فریدریش روزن» و همسر او بر قرار نمود و این دو برای بل بهترین آموزگار در رابطه با شناخت ایران بودند.