خلسه ( مشهور به خوابنامه یا بازخوانی یک پرده از اسرار انحطاط ایران )

درباره کتاب

رساله ی خلسه یکی از دو اثر ادبی – نمایشی  و نه ترجمه  اعتمادالسلطنه است. محمود کتیرایی درباره ی این رساله می­نویسد: « کتاب خلسه از نوشته‌های بازپسین سال‌های زندگی محمد حسن‌خان اعتمادالسلطنه و دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار است.

 اعتماد السلطنه که جرات نمیکرد اندیشه های سیاسی خود را آشکارا بر زبان آورد در این کتاب چنان وانمود می کند که در حالت بین خواب و بیداری دیده است که پادشاهان ایران یازده تن از صدر اعظمان قاجار را از حاجی ابراهیم اعتماد الدوله شیرازی تا میرزا علی اصغر خان اتابک مشهور به امین السلطان، به بازپرسی کشیده و درباره آنان داوری کرده اند. 

اعتمادالسلطنه در  سطور  آغازین کتاب به طور تلویحی دلایل نگارش این رساله را بازگو می کندو با استفاده ای هنرمندانه از  به تصویر کشیدن مسجدی رو به ویرانی، آن را نمادی از انحطاط ایران و جامعه ی ایرانی به شمار می آورد. مسجد در این جا کارکردی دوگانه دارد؛ هم نمادی از ایران است و هم اسلام. او در واقع اذعان می کند که نه تنها ایران رو به فروپاشیست، پایه های اسلام نیز به سستی گراییده است.