ذخیره خوارزمشاهی ( جلد اول و دوم )

درباره کتاب

ذخیره خوارزمشاهی کتابی‌است به زبان فارسی در پزشکی نوشته اسماعیل جرجانی. آغاز تألیف آن ۵۰۴ قمری بوده‌است.کتاب تقدیم به قطب‌الدین خوارزمشاه است. ذخیره خوارزمشاهی بزرگ‌ترین کتاب پزشکی به زبان فارسی بود که تا بدان تاریخ نوشته می‌شد. جرجانی خود در باب تفصیل کتاب در مقدمه اثر گوید:

و خاصیت این کتاب تمامی است از بهر آنکه قصد کرده آمده‌است تا اندر هر بابی آنچه طبیب را اندر آن باب بباید دانست از علم و عمل به تمامی یاد کرده آید و معلوم است که بر این نسق هیچ کتابی موجود نیست.و این کتاب چنان جمع کرده آمده‌است که طبیب را اندر هیچ باب به هیچ کتاب دیگر حاجت نباشد و به سبب بازگشتن به کتابهای بسیار، خاطر پراکنده نشود.

جلد اول با شرح ویژگی های علم طب و منفعتهای آن شروع میشود و سپس به انواع مزاجها میپردازد و سپس به انواع خلطها میرسد و آنگاه اندام بدن را تشریح میکند و سرانجام با شناختن انواع قوت بدن به پایان میرسد .

جلد دوم  با شناختن حالهای تن مردم از تندرستی و بیماری و انواع و اعراض و اسباب آن و شناختن نبض و تفسره و شناختن احوال هر چه از تن مردم بیرون آید چون عرق و نفث و بول و غایظ. شروع میشود و آنگاهد به انواع بیماری های مزاجی میرسد و سپس انواع آماس را بررسی میکند . در بخش بعد درباره انواع بیماری ارثی بحث میکند و در قسمت بعد از  شناخت حالات روانی انسانی چون شناختن سبب خشم و خجلی و شادی و غم و خواب و بیداری و خنده و گریه و دلیری و بزدلی و جوانمردی و بخیلی و … یاد میکند و سرانجام با شناختن سبب مرگ به پایان میرسد .