روانکاوی و دین

درباره کتاب

کتاب روانکاوی و دین را می‌توان دنباله اندیشه‌های بیان‌شده در کتاب انسان برای خویشتن و کاوشی در روان‌شناسی اخلاقی به‌شمار آورد. اخلاق و دین بستگی متقابلی به هم دارند و بدین جهت در بعضی جاها با یکدیگر تلاقی پیدا می‌کنند. در این کتاب کوشیده‌ام مسأله دین را در کانون توجه قرار دهم، حال آنکه در کتاب انسان برای خویشتن تماما بر اخلاقیات تأکید ورزیده بودم. عقاید و نظرات کتاب روانکاوی و دین به هیچ‌روی بازنمای دانش روانکاوی نیست.»

«روانکاو می‌کوشد دلایل اینگونه دلبستگی‌ها و امیدواری‌های دردشناسانه را کشف کرده و به او کمک کند تا خود را از چنین پرستش فلج‌کننده‌ای رها سازد. لیکن ما در اینجا به علل یا مسأله مداوا علاقه‌مند نیستیم. بلکه، مسأله پدیده‌شناسی موردنظر ماست. ما شاهد یک دلبستگی بیمار گونه “پدر” هستیم که با شدتی کم‌نشدنی سال‌ها پس از مرگ پدر دوام آورده و قدرت داوری بیماری را فلج، نیروی عشق او را سلب و احساس یک کودک دائما ترسان را در او به وجود آورده است.

این کتاب را می توان دنباله اندیشه های بیان شده در کتاب «انسان برای خویشتن» و کاوشی روانکاوانه از دین دانست. اریک فروم ابتدا ادیان را به ادیان خودکامه و (نوعخواهانه ) انسان گرا تقسیم میکند و بعد از توضیح هر یک به سراغ منشا دین می‏رود و اشاره میکند که وجود دو نیاز عمده در انسان، باعث بوجود آمدن گرایش بشر به دین شده است که عبارتند از:
۱-نگرش مشترک و همگانی: انسان‏ها برای بدست آوردن زندگی اجتماعی سالم و به دور از تنش نیازمند وحدت در دیدگاهها و نظریات هستند. دین به پیروانش دیدگاه مشترک می‏دهد و از هم پاشیده شدن جامعه جلوگیری می‏کند.
۲-کانون احساس تعلق مشترک: نیاز دیگر انسان این است که احساس تعلقی به جایی داشته باشد. انسان از آزادی مطلق وحشت دارد. انسان از آزادی میگریزد؛چون می خواهد در دام مسئولیت که لازمه آزادی است نیفتد. فروم ابراز میدارد که دین خاستگاه اجتماعی دارد زیرا دین به انسانها دید مشترک و حس تعلق خاطر مشترک میدهد و هر اجتماعی یه این دو عامل نیاز دارد؛ لذا دین در خدمت نیازهای جامعه است وبرای تامین بخشی از نیازهای انسان پدیدار گردیده است.

فروم همچنین روانکاوی را «درمان روح» میخواند که با اصول ادیان نوعخواهانه همسو است. مداوای روح میکشود بیمار را در به دست آوردن استعداد مشاهده حقیقت، قدرت دوست داشتن، آزاد شدنف احساس مسئولیت نمودن و حساسیت نشان دادن به ندای وجدان خویش توانا گرداند. به عقیده فروم خطرى که اصول دینى را تهدید مى کند از ناحیه علوم نیست بلکه از جانب اعمال و کارهاى عمده ما در زندگى روزمره ما است و کنار گذاشتن جست وجوى هدف متعالى زندگى و به خدمت ماشین اقتصادى درآمدن. فروم این پدیده را «جهت گیرى سوداگرانه» انسان جدید مى داند. او مى نویسد: «عهد عتیق و بویژه پیامبران همانقدر که به جنبه مثبت یعنى شناخت خدا علاقه مندند به جنبه منفى یعنى مبارزه بر ضد بت پرستى نیز توجه دارند.» و درباره بت پرستى در عصر جدید مى نویسد: بت پرستى این نیست که صرفاً این یا آن مظاهر بت پرستى را عبادت کنیم. «بت پرستى یک گرایش ویژه انسانى است» در این میان کلمات نیز ممکن است به صورت بت درآیند. ماشین، رهبران، حکومت، قدرت و گروههاى سیاسى، علوم و عقاید همسایگان نیز ممکن است تبدیل به بت شوند….