زندگی سیاسی رزم آرا

درباره کتاب

سپهبد حاج‌علی رزم‌آرا: از تحصیل در فرانسه تا نخست‌وزیری و ترور

حاج‌علی رزم‌آرا، نظامی و سیاستمدار ایرانی، یکی از چهره‌های برجسته و تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران بود که زندگی پرفراز و نشیبی را از سر گذراند. او که به درجه سپهبدی در ارتش شاهنشاهی رسید، سرانجام در مقام پنجاه و هشتمین نخست‌وزیر ایران، در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخی کشور، ترور شد.

تولد و تحصیلات

حاج‌علی رزم‌آرا در ۱۰ فروردین ۱۲۸۰ (مصادف با شب عید قربان) در تهران به دنیا آمد و به همین دلیل، پیشوند «حاج» به نام او اضافه شد. پدرش از افسران تحصیل‌کرده قزاق‌خانه بود و علی را برای تحصیل به مدارسی چون الیانس، اقدسیه و دارالفنون فرستاد. او در ۱۷ سالگی وارد مدرسه نظام مشیرالدوله شد و سپس به خدمت بریگاد مرکزی درآمد.

رزم‌آرا در جوانی در عملیات‌های نظامی مهمی از جمله مقابله با نهضت جنگل در شمال و سرکوب شورش اسماعیل آقا سیمیتقو در آذربایجان غربی شرکت داشت. استعداد و لیاقت او مورد توجه رضاخان، که در آن زمان سردار سپه بود، قرار گرفت و در سال ۱۳۰۲ به همراه گروهی از افسران جوان برای ادامه تحصیلات نظامی به فرانسه اعزام شد. او تحصیلات خود را در دانشکده نظامی معتبر “سن سیر” به پایان رساند و پس از دو سال به ایران بازگشت.

مناصب و پیشرفت نظامی

پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۰۸ با درجه سرهنگ دومی، رزم‌آرا مسئولیت‌های مختلفی را در ارتش بر عهده گرفت. اولین سمت مهم او، فرماندهی تیپ مستقل لرستان بود. در سال ۱۳۱۴ به تهران فراخوانده شد و در دانشگاه جنگ به تدریس پرداخت. یکی از درخشان‌ترین اقدامات او در ارتش، تأسیس اداره جغرافیایی ارتش در سال ۱۳۱۶ برای تهیه نقشه‌های دقیق از سراسر ایران بود که به واسطه این موفقیت، به درجه سرتیپی نائل آمد.

در سال ۱۳۲۷، رزم‌آرا به درجه سپهبدی رسید و به عنوان جوان‌ترین سپهبد تاریخ ارتش ایران شناخته شد. او در ساماندهی ارتش آشفته آن دوران نقش مهمی ایفا کرد و توانست غائله آذربایجان را با موفقیت خاتمه دهد.

دوران نخست‌وزیری

در ۵ تیر ۱۳۲۹ و در اوج مبارزات برای ملی شدن صنعت نفت، سپهبد رزم‌آرا از سوی محمدرضا شاه پهلوی مأمور تشکیل دولت شد. دوران نخست‌وزیری او با جنجال‌های فراوانی، به خصوص در مورد مسئله نفت، همراه بود. رزم‌آرا از مخالفان سرسخت ملی شدن صنعت نفت به شمار می‌رفت و معتقد بود که ملت ایران توانایی اداره این صنعت عظیم را ندارد. این موضع‌گیری، او را در برابر نیروهای ملی و مذهبی به رهبری دکتر محمد مصدق و آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی قرار داد و همگان او را بزرگترین مانع بر سر راه ملی شدن نفت می‌شناختند.

ترور

سرانجام در ۱۶ اسفند ۱۳۲۹، سپهبد حاجعلی رزم‌آرا در حین شرکت در مراسم ختم آیت‌الله فیض در محوطه مسجد شاه تهران (مسجد امام خمینی کنونی)، توسط خلیل طهماسبی، یکی از اعضای گروه فدائیان اسلام، هدف گلوله قرار گرفت و جان باخت. ترور او که به عنوان یک نقطه عطف در تاریخ معاصر ایران شناخته می‌شود، راه را برای تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت هموار کرد.

زندگی شخصی

سپهبد رزم‌آرا با انورالملوک هدایت، خواهر نویسنده نامدار ایرانی، صادق هدایت، ازدواج کرده بود. او به زبان‌های انگلیسی و فرانسه تسلط کامل داشت و زبان روسی را نیز به خوبی می‌دانست. از او به عنوان فردی باهوش، پرکار و قدرت‌طلب یاد می‌شود که در صحنه سیاسی و نظامی ایران در دوران خود، بازیگری مهم و تأثیرگذار بود.