زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی

درباره کتاب

یک کتاب درسی زمانی جای خود را باز می کند که بر چند نسل از دانشجویان تأثیر ماندگاری گذاشته باشد. رشته پزشکی نمونه های برجسته ای از این دست کتاب ها را دارد که عبارتند از: کالبدشناسی گری، فیزیولژی استارلینگ و کتاب اصول و و عمل اسلر. علوم اجتماعی نیز اقتصاد ساموئلسون، انسانشناسی کروبر و جرم شناسی سوترلند را دارد. کتاب زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی لیوئیس کوزر که دیری است به آن نیازمند بوده ایم هم اکنون کتاب نمونه ای به شمار می آید، از آن کتاب هایی است که در کنار نمونه های انگشت شمار بالا جای خواهد گرفت.

مهارت چشمگیر استاد کوزر در چکیده کردن مفاهیم پیچیده بدون پایین آوردن سطح آن ها، او را قادر می سازد که به ژرفای این مفاهیم رخنه کند. در نتیجه، این کتاب که به شرح اندیشه کلاسیک جامعه شناختی می پردازد، آهنگ انتقادی، پهنه ای فراگیر و وسواس در جزییات را ویژگی خود ساخته است. من کتاب دیگری را نمی شناسم که توانسته باشد نکات اساسی رشته پهناور نظریات کلاسیک جامعه شناختی را به این درستی و فشردگی تشریح کند.

بیشتر تاریخ های افکار جامعه شناختی که پیش از این عرضه شده اند، به گونه ای نوشته شده اند که گویی این افکار از اذهانی تراوش کرده اند که در قالب جسمی نبوده اند و فشارها و انگیزش های زمان، مکان، تاریخ، جامعه و فرهنگ، بر آنها بی تأثیر بوده اند. اما کتاب زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی پدیده دیگری است.

بی گمان، استاد کوزر پیشینه های فکری هر یک از شیوه های عمده اندیشه جامعه شناختی و تا اندازه ای، سرنوشت بعدی آن را نیز بررسی می کند، اما فراسوی توجه به این رشته وابستگی افکار، او برای تحلیل و تفسیر تحول این افکار، از چشم اندازهای ساخته و پرداخته رشته جامعه شناسی نیز استفاده می کند. او کار هر نظریه پردازی را به تاریخ زندگی اش (از دو جنبه اجتماعی و روانشناختی آن)، فراز و نشیب کاری و جایگاهش در چهارچوب ساختار اجتماعی و همچنین به سبک بسیار مؤثری، به مخاطبان مهم و گروه های مرجع آن نظریه پرداز مرتبط می سازد. استاد کوزر با مرتبط ساختن افکار و بر دورکیم، کولی و پارتو به زمینه های شاخص زندگی، تاریخ و ساختار اجتماعی شان، فهم ما را از اندیشه آن ها، گسترده تر و ژرفتر می سازد، ضمن آن که پنداشت های در ناآشکار و پایبندی های ارزشی شان را نیز به ما گوشزد می کند.

استاد کوزر این کار را به نثری روشن و روان انجام می دهد و سبک نگارش او با نثر مطول و مبهمی که دیری است به جامعه شناسی معرفت آسیب رسانده است خوشبختانه تضاد دارد. از این مهم تر، تحلیل های انتقادی او در سراسر این کتاب، سباق دانش پژوهانه شان را حفظ می کنند و مانند آن «تحلیل های ایدئولژیک» عوام پسندانه و توطئه پردازانه ای نیستند که به جای کاربرد تحلیل های عقلی، بیشتر در صدد آنند که با استفاده از تاکتیک آسان حملات حق به جانبانه علیه شخصیت افراد، مشت اذهان درجه یک را باز کنند و ارزش آنها را پایین آورند.

روش این کتاب در پرداختن به دوازده استاد شناخته شده رشته جامعه شناسی، این دو گفته حکیمانه را به یادمان می آورد که به نظر من، برای جامعه شناسان و نیز دانشوران و دانشمندان دیگر، راهنماهای برجسته ای به شمار می آیند. یکی از آنها، این گفته کوتاه آلفرد نورث وایتهد است که «علمی که در فراموش کردن بنیانگذارانش تردید از خود نشان دهد، دیری نخواهد پایید». و دیگری، این گفته نیلز آبل، ریاضیدان جوان و نابغه است که «به نظر من، اگر کسی بخواهد در ریاضیات پیشرفت کند، باید از استادان درس فراگیرد، نه از شاگردان».

در نگاه نخست، این دو گفته، اگر نه متناقض با یکدیگر، دست کم مغایر می نمایند. به نظر می رسد که وایتهد می خواست بگوید که استادان پیشین را باید کنار گذاشت، کارهایشان را باید ندیده گرفت و خاطره شان را نباید زنده نگهداشت، حال آن که چنین می نماید آبل مطالعه هرچه بیشتر آثار این استادان را توصیه می کند. اما این برداشت های سطحی، تعبیرهای بس نادرستی اند که از نادیده گرفتن زمینه های این در گفته سرچشمه می گیرند. درست همان خطایی که استاد کوزر می کوشد تا پرهیز از آن را به ما بیاموزد. آیا براستی می توان باور کرد که وایتهد با آن دلبستگی اش به تاریخ افکار، دانش به این تاریخ را ناپسند انگاشته باشد؟ خبر: همچنان که زمینه مستقیم این گفته نشان می دهد. او در واقع از این طریق می خواست به همه ما چنین هشدار دهد که اگر تنها به تفسیر زاهدانه آثار بنیانگذاران بسنده کنیم و با کوشش های هرچه بیشتر، افکارشان را تحول نبخشیم، به جای پیشرفت در دانش پژوهی، در برزخ اسکولاستیسیسم فرو خواهیم افتاد؛ و آبل می خواست به ما گوشزد کند که مطالعه مستقیم آثار استادان، در دستیابی به سبک و ذوق سلیم عقلی، ما را یاری می دهد و درک ما را در زمینه شناخت مسایل مهم و راه حل شان، بالا می برد.