سفارت نامه خوارزم

درباره کتاب

سفارتنامه خوارزم یا سفرنامه رضا قلی خان هدایت سفر وی به خوارزم است که به منظور دیدار و رایزنی با محمد امین خوارزمشاه انجام شده است. در حقیقت وی از طرف دربار قاجار مأمور انجام این مهم شده بود که به نحو احسن از عهده آن برآمد. وی در این کتاب در حین شرح سفر و مناظر دیدنی خوارزم، اشعاری را نیز سروده. علاوه بر این در این کتاب، اطلاعات زیادی از فرهنگ و آداب و رسوم و حتی بازارهای سرزمین خوارزم آمده که جالب توجه است.

اوضاع ايران پس از مرگ محمد شاه بسيار آَشفته بود، در خراسان فتنه سالار دوام و قوام داشت، فتنه بابيه در زنجان و قلعه طبرس مازندران و نيريز فارس بالا گرفته بود، اوضاع ديگر شهرها هم چندان جالب نبود. اميركبير از بدو صدرات به خواباندن قمع بابيه به فتنه آنان خاتمه داد، و از آن پس به اصلاح امور مالياتي و سپاه و تنظيم بودجه و جرح و تعديل خرج مملكتي پرداخت، سپس به برافراشتن پرچم ايران در ممالك خارجه همت گماشت و در صورت عدم موافقت تهديد به مقابله مي‌كرد.

این کتاب اولین بار (1876 م) به کوشش شارل شفر فرانسوی به فرانسه ترجمه و همراه با یادداشت هایی در مصر چاپ شد. در چاپ دوم این کتاب که به کوشش علی حصوری انجام شده، بعضی اغلاطی که در چاپ خط نستعلیق صورت گرفته بود، تصحیح شده است. رضا قلی خان هدایت در پایان کتاب، فتح نامه را سروده که گزارش جنگ خان خیوه و جدال های خراسان و خوارزم است که منجر به کشته شدن خان و پایان یافتن یاغی گری خوارزمیان شد. 

رضاقلی خان، شاعر، ادیب و مورخ ایرانی زمان سلطنت محمدشاه قاجار است. او در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه از طرف میرزا تقی خان امیرکبیر به سفارت خوارزم مأمور شد (جمادی‌الثانی ۱۲۶۷ﻫ . ق) و در بازگشت، گزارش سفر خود را با عنوان سفارتنامه خوارزم تقدیم ناصرالدین شاه کرد. این اثر دارای نثری ساده ولی فصیح و ادیبانه است که با اشعار خود هدایت آراسته شده است. آنچه در این سفرنامه جلب نظر می‌کند صداقت او در روایت امور و وقایع، بی‌طرفی در برداشت‌ها و باریک‌بینی در امور است.