سفرنامه رضا قلی میرزا نایب الایاله نوه فتحعلی شاه

درباره کتاب

سفرنامه رضا قلى میرزا اثر رضا قلی میرزا ، نوه فتحعلى شاه است و در خاطرات خود از سفر به انگلستان به توصیف نظام پارلمانى این کشور پرداخته است.

این سفرنامه شامل دو قسمت است. قسمت اول در ذکر وقایع فوت فتحعلى شاه و جانشینان او و قسمت دوم شرح مسافرت رضا قلى میرزا به بغداد، شام، بیروت و بعضى از کشورهاى اروپائیست. 

وى دولت انگلستان را شامل دو بخش خاص و عام مى‌دانست؛ دولت خاص را شامل پادشاه و وزرا و بعضى از ارکان دولت و دولت عام را همه مردم، از پادشاه الى فقیر مى‌دانست. او معتقد بود این مردمند که حکومت مى‌کنند و پشتوانه چنین نظامى آرا و مشارکت عموم است که در نهاد پارلمان تبلور مى‌یابد. رضا قلی میرزا در این سفرنامه علت وجودى پارلمان بر مبناى مشارکت عمومى وجایگزینى دموکراسى پارلمانى به جاى دموکراسى مستقیم را بیان مى‌کند.

ویژگى عام نوشته‌هاى این دوره این است که تنها به توصیفى از نظام پارلمانى، دموکراسى و آزادى در غرب بسنده کرده‌اند و وارد چارچوب‌ها و ارکان اندیشه دموکراسى و پارلمان تاریسم نشده‌اند. به نظر مى‌رسد، کمترین اثر این سفرنامه‌ها – که غالباً توسط وابستگان دربار و مامورین و سفراى حکومتى نگارش یافته است – آگاهى دادن به دست اندرکاران امور کشور و صاحب منصبان، پیرامون شیوه‌هاى نوین فرمانروایى و نقش مردم در حکومت بوده و این موضوع در گسترش روند اصلاح و دگرگونى و زمینه‌سازى تبدیل نظام سلطنتى به مشروطه پارلمانى موثر بوده است.

این سفرنامه، با انشائى ساده آنچه را که دیده و در ماموریت خود انجام داده، به رشته تحریر کشیده است و صرف نظر از طرز جمله بندى و رعایت اصول و دستور زبان، داراى مطالب مستند است که بسیار ارزنده و قابل استفاده به نظر رسیده است.