سفرنامه ظهیرالدوله ( همزمان با نخستین سفر مظفرالدین شاه به فرنگ )

درباره کتاب

علی خان قاجار ( ظهیرالدوله ) پسرمحمد قلی خان در سال ۱۲۸۱ هـق در جمال آباد شمیران بدنیا آمد . پس از تحصیلات مقدماتی در نوجوانی به تشکیلات دیوانی وارد شد و بعدها در مقام وزیر دربار ناصرالدین شاه با دختر او ( ملکه ایران ) ازدواج کرد . هنگامی که از جانب شاه ماموریت یافته بود ضمن مراوده با صفی علیشاه گزارش اعمال او را به شاه بدهد ، تحت تاثیر جذبه و کشش روحانی وی ، شیفته او شد و به سلک فقرا و یاران صفی درآمد و درآن طریقت به چنان جایگاه والایی رسید که صفی علیشاه او به جاشینی خود برگزید . ظهیرالدوله در روزگارناصرالدین شاه ، مظفرالدین شاه ، محمد علی شاه و بالاخره احمد شاه قاجار در ایالات مختلف کشور مقام حکومت یافت .

این سفرنامه، گزارش روزانه سفر مولف به همراه مظفرالدین شاه و هیئت همراه به کشورهاى روسیه، فرانسه، اطریش، مجارستان، صربستان، عثمانى، آلمان، بلژیک و بلغارستان است. مولف در این کتاب به ذکر ویژگى‌هایى جغرافیایى هر شهر و نیز فاصله شهرها با یکدیگر پرداخته و به توصیف وضعیت داخلى شهرها و ابنیه‌اى که در آنها ساخته شده نیز مى‌پردازد و وقایع و رخدادهاى سفر را به شیرینى ترسیم مى‌کند.
خود مظفرالدین شاه هم در این سفر، سفرنامه‌اى تنظیم کرده، اما سفرنامه ظهیرالدوله بسى مفیدتر از سفرنامه شاه است؛ زیرا شاه به خاطر مقام پادشاهى نمى‌توانسته آزادانه هر چه را مى‌خواهد بنویسد؛ اما ظهیرالدوله چنین مانعى نداشته و هر چه دلش مى‌خواسته آزادانه نگاشته و ما را بر بسیارى از اسرار درون پرده آگاه ساخته است. وى در نگارش حقایق بى پروایى خاصى از خود بروز داده است. مولف على‌رغم بستگى تام و تمام به خاندان سلطنتى و على‌رغم این که خودش از صاحب‌منصبان عالى منزلت و نامدار دربار بوده و طبعا خود نیز در نابسامانى‌هایى سهیم است، با بى‌پروایى خاصى هیچ نکته‌اى را در پرده نگاه نداشته و حقایق را همچنانکه بوده نگاشته است.

ویژگى دیگر این سفرنامه ترجمه برنامه‌هاى رسمى است که دولت‌ها براى پذیرایى از شاه تنظیم مى‌کرده‌اند. در بسیارى از موارد نخستین ترجمه‌هایى که از متون اروپایى به خصوص ترجمه‌هایى که از اصطلاحات ادارى و سیاسى و مقامات دولتى به عمل آمده است، گیراتر به نظر مى‌رسد و از نظر نزدیکى به معنى، اصلى‌تر و رساتر است.