سفرنامه میرزا خانلرخان اعتصامالملک، نوشته میرزا خانلرخان اعتصامالملک، به کوشش منوچهر محمودى گردآورى شده است. این کتاب، سفرنامههاى میرزا خانلرخان(نایب اوَل) به لندن، عتبات، قائن و گزارش اطلاعات قائن است که به زبان فارسى نوشته شده است. از آنجایى که نویسنده این یادداشتها را براى خود مىنوشته نه براى ارسال به جایى، حتى گزارشهایى را که از وضع طبس و قائن به تهران ارسال کرده، یادداشت نموده است. این سفرنامه از این جهت با دیگر سفرنامههاى هم عصر خود، متفاوت است. اهمیت کتاب، به دلیل اطلاعاتى در مورد زمینههاى اجتماعى، جغرافیایى، سیاسى و اوضاع قسمتى از ایران و تا حدودى انگلستان، عراق و روسیه در حدود صد سال پیش است.
فصل اول؛ شامل دو بخش پیشگفتار و شرح حال میرزا خانلرخان اعتصامالملک مىباشد. در پیشگفتار، چگونگى جمعآورى این کتاب توسط آقاى محمودى و در بخش بعدى اطلاعاتى از زندگى مؤلف کتاب، ذکر شده است.
فصل دوم «روزنامه سفر لندن از تاریخ ۱۷ محرم ۱۲۸۰ تا ۱۰ شوال ۱۲۸۱»؛ با یک عکس از خانلرخان و صفحه اول روزنامه سفر لندن با دست خط وى، شروع مىشود. در این بخش نویسنده شرح سفر خویش را از تبریز آغاز کرده و به صورت روزانه و شهر به شهر و کشور به کشور خاطرات سفر را یادداشت نموده است؛ همانند، «روز شنبه بیست و چهارم، سیاحت اوچ کلیسا که در سه فزسخى ایروان و از راه برکران است، رفتیم. قصبهاى است بغایت معمور. سکنهى آنجا کلا ارامنهاند. اصل کلیسا بنایى است، سخت استوار و بغایت محکم. بانى آن را مىگویند جرجیس نبى بوده است. پایه و سقف و ستون جمعا از سنگهاى تراشیده، فضایى وسیع و عمارتى منیع دارد…».
مؤلف در هنگام نوشتن سفرنامه خویش گزارشات دقیقى از روستاها و مناطق جغرافیایى میان راه به خواننده ارائه مىدهد و تمام مکانهایى که از آن عبور کردهاند، را به صورت کامل شرح کرده است و گزارشات خوبى از این مناطق در آن روزگار بدست مىدهد که از این لحاظ داراى اهمیت مىباشد. چنانکه که در گزارش بالا تمامى بنا و ساکنان و بخشهاى مختلف این کلیسا، نقاشىهاى کشیده شده بر دیوارها، لباس مسیحیان این منطقه، بزرگ ایشان و چگونگى اطاعت از وى و مبالغ زیادى که در آنجا وجود و صرف مىشود، یاد شده است.
مؤلف سفر خود را با کشتى ادامه در اروپا شرقى ادامه داده است و در بعضى مواقع به خاطر حاضر نبودن کشتى بخار سفر وى به تعویق افتاده است.
هنوز بررسیای ثبت نشده است.