سفرنامه کمپفر

درباره کتاب

کمپفر , پزشک و جهانگرد آلمانی در روز ۱۶ام ماه سپتامر ۱۶۵۱ در شهر لمگو کشور آلمان چشم به جهان گشود .کمپفر حدود ۲۰ ماه در اصفهان ( زمان شاه سلیمان صفوی )اقامت داشت، زبان فارسی و ترکی را آموخت و در این مدت به بازدید از نقاط مختلف شهر و تماس با طبقات مختلف مردم پرداخت و از مشاهداتش با دقت بسیار یادداشت برداشت. اسامی کوه‌ها و ارتفاعات محلی را ضبط نمود و اسامی کلیه بناهای مهم از جمله مدارس، کاروانسراها و… را در کتاب خود ذکر کرد.

او علاوه بر پزشکی دستی هم در نقاشی داشته و سه تصویر از شخصیت‌های تاریخی ایران از جمله شاه سلیمان، شیخ صفی الدین اردبیلی و امیرتیمور به یادگار گذاشته‌است. کمپفر علاوه بر نقاشی در طول سفرهایش در ایران نقشه ها و طرح هایی از باغ های اصفهان و دیگر شهرهای ایران تهیه کرده است و اکنون می توان با باغ ها و باغچه هایی که به طور کلی از بین رفته اند، را بررسی و شناسایی کرد. علاوه بر تمام این فعالیت ها او کتابی در باره گیاهان ایران نیز منتشر کرده است.

انگلبرت اولین کسی نبود که به ایران سفر کرد و مشاهدات خود را به رشته تحریر بعد از معرفی ابتدایی ایشان اشخاصی مانند یوهاسن شلیت برگر و یا آدام الئاریوس و یا بسیاری دیگر نیز این کارا را انجام داده اند که مطالعات تاریخی گویای این مطلب است.

…خود می گوید من هیچ چیز را که حاصل خیالفافی باشد یا بوی منشیگری و دود چراغ از آن به شام برسد در این اثر نیاورده ام . کار خود را بدان محدود کرده ام چون سیاحی محقق بودم هدفی دیگر نداشتم جز اینکه مشاهدات خود را در باره مطالبی که در هیچ کجا بدان دسترسی نیست یا بقدر کافی شناخته نشده یاداشت و جمع آوری کنم…

مباحث مهم مورد بحث در کتاب برای نمونه از دربار دوره صفویه و شاهان آن دوره :

اقتدار شاه، پادشاه صفوی بر خلاف آنچه گفته شده به هر کاری مجاز است و هیچ مانعی در سلطنت نمی شناسد عقد قراردادها ، اعلان جنگ و صلح ، تغییر دادن در قوانین مملکت ، وضع مالیاتهای جدید و حتی اختیار جان و مال هر زن ومرد و فرزندان او همه دوست شاه است و هیچ قاعده و قانونی برای زیر دستان در مقابل هوی وهوس یک فرمانروا حفظ و حراست نمی کند .
– تقدس و مقدس بودن شاهان که به القاب و انصاب پیامبر و امامان می رسند و با تنها با نفس خود بدون هیچ دارو شفا میدهد .
– مبرابودن فرمانروا از معاصی …

دوران صفوی، دوران رواج و رونق سفر سیاحان و جهانگردان به ایران است و جهشی که در این دوران در این زمینه صورت گرفت، موجب گشت سیاحت اروپاییان به ایران مورد توجه قرار گیرد و در ادوار بعد (یعنی در زمان افشاریه و زندیه و بعداً در زمان قاجاریه) استمرار یابد و به اوج خود برسد، به‌طوری‌که اکثر سفرنامه‌هایی که درباره‌ی ایران نوشته شده، مربوط به دوران صفویه و بعد آن است.

در این دوران متقابلاً سیر و سفر ایرانیان به کشورهای اروپایی نیز توسعه یافت. سفر به دیگر سرزمین‌ها قبل از دوران صفوی بیشتر به‌منظور تجارت و بازرگانی و به‌ندرت برای گسترش روابط با دیگر ممالک صورت می‌گرفت و سفر بازرگانان نیز معمولاً با سفرنامه‌نویسی همراه نبود و مأموران دولتی اعزامی هم کم‌تر رغبت بدین کار داشتند.

از دوران صفوی به بعد، نوشتن سفرنامه توسط ایرانیان نیز بسیار پررونق شد، به‌نحوی‌که بیش‌ترین تعداد سفرنامه‌های ایرانیان که از دیگر ممالک جهان دیدار کرده‌اند، مربوط به دوران صفوی تا حال است.

کمپفر در آغاز سفرنامه خود با اشاره به دوران باستانی و ایران و عصر سلجوقیان درباره ی دوران صفویه می نویسد:

ایران امروز؛ یعنی در دوره ی فرومانروایی صفویه و نیز به همان درجه اهمیت دارد و به همان مقدار شکوفان و آشتی خواه است که در گذشته بود. قدرتی است مقهور نشده که هراس در دل شرقیان افکنده و همه جهانیان را به اعجاب واداشته است.