سیر اندیشه بشر

درباره کتاب

فهرست : هشترودی از زبان همسرش / نخستین هدیه هشترودی به همسرش / آخرین هدیه هشترودی به همسرش / تاریخ علوم / تعرف علم و اینکه چگونه باید تدریس شود / آینده علم / به کجا میرویم

دکتر محسن هشترودی (۱۲۸۶–۱۳۵۵) یکی از برجسته‌ترین ریاضی‌دانان تاریخ معاصر ایران است که نه تنها به خاطر نبوغ علمی، بلکه به دلیل شخصیت منحصر‌به‌فرد، دیدگاه‌های فلسفی و روحیه انسان‌دوستانه‌اش شناخته می‌شود. او را می‌توان پلی میان «دنیای خشک ریاضیات» و «دنیای لطیف هنر و ادبیات» دانست.

در ادامه نگاهی دقیق به زندگی و ابعاد شخصیتی این استاد بزرگ می‌اندازیم:

۱. مسیر زندگی و تحصیلات

• کودکی و آغاز نبوغ: محسن هشترودی در تبریز به دنیا آمد. پدرش از مشاوران شیخ محمد خیابانی (از فعالان مشروطه) بود. او تحصیلاتش را در دارالفنون تهران ادامه داد. نبوغ او از همان دوران مدرسه آشکار شد؛ مشهور است که در کلاس هندسه، وقتی معلم مسئله‌ای را مطرح کرد، هشترودی بدون معطلی راه حلی کاملاً جدید و خلاقانه برای آن ارائه داد که باعث شگفتی همه شد.

• سفر به فرانسه (سوربن): او جزو اولین گروه دانشجویان اعزامی به خارج بود. در دانشگاه سوربن پاریس تحصیل کرد و دکترای خود را در رشته ریاضیات (هندسه دیفرانسیل) دریافت کرد.

• شاگردیِ بزرگان: هشترودی افتخار شاگردیِ الی کارتان (Élie Cartan)، یکی از بزرگ‌ترین ریاضی‌دانان قرن بیستم را داشت. پایان‌نامه دکترای او که به تعمیم یکی از مدل‌های ریاضی کارتان می‌پرداخت، به قدری ارزشمند بود که امروزه در ریاضیات با نام «التصاق هشترودی» (Hachtroudi Connection) شناخته می‌شود.

۲. ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی

آنچه دکتر هشترودی را بیش از فرمول‌های ریاضی در دل مردم و دانشجویان جا کرد، منش و شخصیت خاص او بود:

• سادگی و بی‌توجهی به ظاهر: او به شدت ساده‌زیست بود و هیچ‌گاه در قید و بند لباس‌های اتوکشیده یا تجملات نبود. ظاهری آشفته (با موهای پریشان) داشت که نشان از غرق بودن دائمی او در تفکرات عمیق بود. معروف است که گاهی چنان محو حل مسائل می‌شد که ساعت‌ها غذا خوردن را فراموش می‌کرد.

• عاشق ادبیات و هنر: برخلاف تصور رایج درباره ریاضی‌دانان، هشترودی روحیه‌ای بسیار لطیف داشت. او شعر می‌سرود، ادبیات فارسی را به خوبی می‌شناخت و نقدهایی جدی بر آثار ادبی می‌نوشت (از جمله نقد مشهوری بر کتاب «بوف کور» صادق هدایت). او معتقد بود ریاضیات نوعی هنر است و هنر دارای نظم ریاضی.

• آزاداندیشی و تدریس متفاوت: در کلاس‌های درس، دشمن سرسخت «حفظ کردن» بود. او به دانشجویانش می‌گفت: «مهم نیست فرمول را حفظ باشید، مهم این است که بفهمید چرا و چگونه این فرمول به وجود آمده است.» او به آزادی بیان و اندیشه اعتقاد راسخ داشت و دانشجویان را به نقد کردن تشویق می‌کرد.

• انسان‌دوستی: داستان‌های زیادی از کمک‌های مالی پنهانی او به دانشجویان نیازمند نقل شده است. او علم را برای خدمت به انسان می‌خواست و معتقد بود اگر دانش باعث رفاه و سعادت بشر نشود، ارزشی ندارد.

۳. میراث و جایگاه علمی

دکتر هشترودی سال‌ها ریاست دانشکده علوم دانشگاه تهران و مدتی ریاست دانشگاه تبریز را بر عهده داشت. او تلاش زیادی کرد تا علوم پایه را در ایران مدرن کند و جوانان را به پژوهش وادارد. او تنها یک استاد دانشگاه نبود، بلکه یک «روشنفکر» تمام‌عیار بود که در مجامع بین‌المللی با چهره‌هایی مثل برتراند راسل (فیلسوف و ریاضی‌دان مشهور) مکاتبه و گفتگو داشت.