شرح اسباب و علامات ( در پزشکی سنتی ) چاپ سنگی – زبان عربی

درباره کتاب

کتاب «شرح اسباب و علامات» (که اغلب به اختصار «شرح اسباب» نامیده می‌شود) یکی از مهم‌ترین و مشهورترین کتب درسی در حوزه پزشکی سنتی (طب ایرانی-اسلامی) است.

نویسنده این شرح، نفیس بن عَوَض کرمانی (معروف به حکیم نفیس یا برهان‌الدین نفیس) است. او پزشک برجسته ایرانی در قرن نهم هجری (قرن پانزدهم میلادی) بود و این کتاب را در حدود سال ۸۲۷ هجری قمری (۱۴۲۴ میلادی) در سمرقند به پایان رساند و آن را به اُلُغ‌بیگ گورکانی تقدیم کرد.

کتاب «شرح اسباب» همانطور که از نامش پیداست، یک تفسیر بر کتابی مختصر اما بسیار مهم به نام «اَلاَسباب و العَلامات» نوشتهٔ نجیب‌الدین سمرقندی (پزشک قرن هفتم هجری) است.

متن اصلیِ نجیب‌الدین سمرقندی، خلاصه‌ای بسیار فشرده از علل (اسباب) و نشانه‌های (علامات) بیماری‌ها بود. به دلیل ایجاز و اختصار زیاد، فهم آن دشوار بود. نفیس بن عوض کرمانی با نوشتن «شرح اسباب»، این متن فشرده را به طور کامل باز کرد، عبارات آن را توضیح داد و دانش پزشکی زمان خود (برگرفته از آثار ابن سینا، رازی و  ابن نفیس  و دیگران) را به آن افزود.

۳. موضوع و محتوای کتاب چیست؟

موضوع اصلی کتاب، سبب‌شناسی (اِتیولوژی) و نشانه‌شناسی (سِمیولوژی) بیماری‌ها در طب سنتی است.

• ساختار کتاب: این کتاب به روش رایج در طب سنتی، بیماری‌ها را بر اساس محل آن‌ها در بدن، «از سر تا پا» دسته‌بندی کرده است.

• روش کار: در هر بخش، ابتدا علل و عوامل ایجادکننده یک بیماری (اسباب) و سپس علائم و نشانه‌هایی که بیمار از خود بروز می‌دهد (علامات) را به تفصیل شرح می‌دهد.

• جامعیت: «شرح اسباب» (یا «شرح نفیسی» که به آن معروف است) به دلیل توضیحات کامل و جامعی که نفیس کرمانی بر متن سمرقندی افزوده، به یک دایرةالمعارف کامل در زمینه شناخت بیماری‌ها تبدیل شد.

۴. اهمیت و جایگاه

«شرح اسباب و علامات» به سرعت به یکی از اصلی‌ترین کتاب‌های درسی پزشکی در مدارس و حوزه‌های علمیه ایران، هند و امپراتوری عثمانی تبدیل شد و پزشکان تا قرن‌ها آن را به عنوان یک مرجع اصلی آموزشی مطالعه می‌کردند. اهمیت این شرح به قدری بود که تقریباً جایگزین متن اصلی (کتاب سمرقندی) شد و اغلب، خودِ شرح به تنهایی تدریس می‌شد.