قهرمانان خسرو و شیرین

درباره کتاب

موضوع این کتاب قهرمانان خسرو و شیرین نظامی است و هدف از این کتاب بررسی صفات و خصوصیات شخصیت‌هایی است که محتوای این منظومه و تاروپود آن را به هم می‌بافد و فایده این هدف این است که بررسی شخصیت‌های منظومه خسرو و شیرین استفاده و مطالعه این منظومه را بسی سهل‌تر می‌سازد و همچنین این امکان را به وجود می‌آورد که شخصیت‌های این منظومه را با سایر شخصیت‌های شاعرانه و داستانی ادبیات داستانی مقایسه کنیم و راز تک‌بیت‌هایی را که در سرتاسر ادبیات فارسی با اشاره به این شخصیت‌ها سروده شده و تعداد آنها کم نیست را آشکار کنیم. ضمناً به طور کلی به نتایجی در زمینه شخصیت‌سازی در ادبیات فارسی دست یابیم.

در این کتاب کلیه قهرمانان منظومه خسرو و شیرین، یعنی مجموعا ۲۸ قهرمان مورد بررسی قرار گرفته و به دو گروه اصلی و فرعی تقسیم شده‌اند. قهرمانان اصلی به ترتیب خسرو و شیرین و فرهادند که داستان بر محور شخصیت‌های آنان دور می‌زند. اشخاص فرعی و کم‌اهمیت‌تر به دنبال شخصیت‌های اصلی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند؛ حتی حیواناتی که در منظومه آمده‌اند، از یاد نرفته و صفات و مشخصات آنها به قهرمانان فرعی ضمیمه شده است.

در گروه قهرمانان فرعی منظومه نظامی، از بعضی اشخاص داستان مانند ندیمه‌های شیرین بسیار کم سخن رفته است. بنابراین گروه ندیمه‌ها تنها در یک صفحه شرح داده شده‌اند. جالب توجه اینکه بسیاری از قهرمانان منظومه خسرو و شیرین دارای خشصیت واقعی و تاریخی‌اند. به همین دلیل به چنین قهرمانانی از نظر تاریخی هم توجه شده است و برای مطالعه تاریخی این شخصیت‌ها توجه بیشتر معطوف به آن دسته کتب تاریخی است که به زمان نظامی نزدیک‌تر بوده‌اند و می‌توانسته‌اند ابزار مطالعه خود نظامی هم قرار گیرند.

از بررسی اینگونه کتب دو نتیجه حاصل می‌شود: یکی اینکه حقیقتی که در دوردست است، با معیارها و ارزش‌های زمانی نزدیک‌تر به زمان وقوع مورد داوری قرار می‌گیرد و دیگر اینکه مشابهت‌هایی که میان این متون تاریخی و خسرو و شیرین است آشکار می‌شود و از این رهگذر نحوه شخصیت‌سازی نظامی و رنگ شاعرانه‌ای که به شخصیت‌های تاریخی بخشیده است برای ما روشن‌تر می‌شود.

حال اگر شخصیتی در متون تاریخی یافت نشده و بیشتر آفریده هنر نظامی بوده است، این شخصیت تنها در منظومه خسرو و شیرین مورد بررسی قرار گرفته است؛ ولی در این مورد هم اگر اطلاعی افواهی و شفاهی موجود بوده به آن اشاره شده است؛ چنان‌که ملاحظه خواهد شد که در قسمت مربوط به فرهاد و همچنین شکر از افسانه‌های محلی موجود استفاده شده است.

ضمنا شخصیت‌های اصلی طرحی کلی از داستان خسرو و شیرین را به دست می‌دهند و شخصیت‌های فرعی تکمیل‌کننده این طرح کلی هستند و اجزائی از داستان را که در آن نقشی دارند به آن می‌افزایند. بنابراین هر کسی قهرمانان خسرو و شیرین را بخواند، مانند آن است که تمام منظومه خسرو و شیرین نظامی را خوانده است.

 برای روشنگری بیشتر لازم بود خود نظامی هم شناخته شود؛ به همین دلیل در این کتاب به مقدمه‌ای کوتاه در سرگذشت نظامی و شناخت زندگی و روحیه او، سبک سرایندگی او، کتاب‌هایی که احتمالا هنگام سرودن خسرو و شیرین مد نظر داشته، خسرو و شیرین‌های دیگر و مقلدان نظامی آورده شده است.