مسائل عصر ایلخانان

درباره کتاب

تحقیق حاضر، پژوهشی مستند و گسترده درباره‌ی مهم‌ترین وجوه تاریخ ایران در عصر مغولان است. کتاب از پنج بخش تشکیل شده است: در بخش نخست هجوم مغول به ایران و رویدادهای مهم تاریخی و سیاسی عهد ایلخانان با استناد به منابع اصلی تجزیه و تحلیل شده است. براندازی اسماعیلیه، سقوط بغداد و خلافت عباسی، جنگ با ممالیک، علل شکست خوارزمشاهیان، عوامل پیروزی مغولان، پراکندگی سیاسی و قدرت‌های متعدد و رقیب در سرزمین‌های اسلامی به هنگام حمله‌ی مغول از جمله مباحث اصلی این بخش است. بخش دوم به بررسی وضعیت دین و مذهب در عصر ایلخانان اختصاص دارد. نویسنده ضمن تاکید بر عدم تعصب دینی سلاطین مغول به گرایش‌های ایلخانان به آیین‌های مختلف بودایی، مسیحی، یهودی و اسلام اشاره کرده و موضوع اسلام آوردن برخی ایلخانان، به ویژه گرایش آن‌ها به تشیع و به طور کلی وضعیت تشیع در این دوره را به تفصیل بررسی می‌کند. بخش سوم درباره‌ی تصوف در عصر ایلخانان است. در این بخش گسترش و اعتبار و اهمیت اجتماعی تصوف و علل و نتایج آن به بحث گذاشته شده و با استناد به منابع دست اول و ارائه‌ی شواهد و مصداق‌ها، از یک کارکرد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی تصوف، هم‌چنین نقش و کارکرد خانقاه‌ها، نفوذ مشایخ، سماع صوفیان، توجه وزرای ایلخانان به تصوف سخن رفته است. موضوع بخش چهارم، تاریخ‌نویسی و منابع تاریخی عصر مغول با تاکید و بررسی همه‌جانبه‌ی “جامع التواریخ رشیدی” است. در آخرین بخش، بحث مبسوطی درباره‌ی جریان حماسه‌سرایی در دوره‌ی مغول و تیموری به تقلید از شاهنامه مطرح شده و پس ازمعرفی تعدادی از منظومه‌های تاریخی این دوره مانند “چنگیزنامه” یا “شهنشاه‌نامه”‌ی احمد تبریزی، “غازان‌نامه‌”ی نورالدین بن شمس الدین محمد، “ظفرنامه‌”ی حمدالله مستوفی، “تمرنامه” یا “ظفرنامه”‌ی هاتفی، تاریخ منظوم تیمور از شرف‌الدین علی یزدی، “شاهرخ‌نامه‌ی منظوم”، “شاهجهان‌نامه‌ی کلیم”، “تاریخ منظوم” شمس‌الدین کاشانی به تفصیل معرفی و بررسی می‌شود. مهم‌ترین ویژگی تحقیق حاضر، استفاده‌ی مولف از منابع دست اول از جمله چند نسخه‌ی خطی، نگرش تحلیلی و انتقادی، فاصله گرفتن از وقایع‌نگاری صرف و روی آوردن به تحلیل رویدادها و اشاره به مسائل اصلی و کلیدی دوره‌ی مغول، نگرش بی‌طرفانه و پرهیز از تعصب است به گونه‌ای که معتقد است مغولان اگرچه با کشتار و ویرانی وارد شدند. اما خیلی زود خوی بیابان‌گردی آن‌ها تغییر کرد و در نتیجه دوره‌ی مغول از بسیاری جهات عصر ترقی علم و تاسیس حوزه‌های علمیه و رونق اقتصادی و تجاری و تالیف آثار بزرگ تاریخی و ادبی، حذف تعصبات مذهبی و آزادی مذاهب و احیای تشیع بود.