مطالعات صفوی ( گزیده مقالات همایش پاریس )

درباره کتاب

کتاب حاضر گزیده‌ی مقالات گردهمایی بین‌المللی “مطالعات صفوی” است که در سال ۱۹۸۹ با سرپرستی “ژان گالمار” و به ابتکار “مرکز ملی تحقیقات علمی” فرانسه در محل وزارت تحقیقات فرانسه در پاریس برگزار شد. این گردهمایی پس از کنگره‌ی اصفهان ۱۹۷۴ در دانشگاه هاروارد، نخستین گردهمایی علمی در زمینه‌ی مطالعات صفوی بود. در نخستین مقاله، استاد ایرج افشار به کاوش در کتاب تذکره‌ی نصرآبادی، از منابع دوره‌ی صفوی پرداخته و نکات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن را استخراج کرده و به صورت فهرستی موضوعی همراه با توضیحات کوتاه تنظیم نموده که مشتمل است بر: اصطلاحات اداری و مالی، مشاغل و صنوف، مناصب حکومتی، طبقات و گروه‌های اجتماعی، اصطلاحات آواز و موسیقی و سرگرمی‌ها، ابزارهای زندگی روزمره، جغرافیای شهری، نگهداری کتاب‌ها و نقاشی و خطاطی، ادبیات و شعر، آداب و رسوم. توجه به شعرا و درویشان، مکان‌ها و رویدادها، آداب سیاسی، و روابط ایران و همسایگان. مقاله‌ی دوم، نوشته‌ی “ژان لویی بالکه گرامون” (مدیر تحقیقات مرکز ملی تحقیقات علمی پاریس) درباره‌ی اسناد صفوی در بایگانی‌های ترکیه از دوره‌ی عثمانی و اهمیت این اسناد برای مطالعات صفوی است. مقاله‌ی سوم به قلم “ماریان باروکان” (استاد دانشگاه سوربن) درباره‌ی مینیاتورهای صفوی، تحولات آن، سبک‌های رایج و مراکز فعال کتاب‌سازی و نقاشی در آن عصر، تحقیقات و مجموعه‌های منتشر شده درباره‌ی مینیاتورهای صفویان، و نکاتی درباره‌ی مینیاتورهای صفوی موجود در کتابخانه‌ی ملی فرانسه است. این مقاله با تصاویری از مینیاتورها همراه است، هرچند تصاویر کیفیت مطلوبی ندارند و سیاه و سفید هستند. چهارمین مقاله، تحقیقی است در باب “کشکول” درویشان که در دوره‌ی صفوی رایج بوده و در تعالیم عرفانی از آن با تعبیر “کشتی شراب” یاد شده است. نویسنده‌ی این مقاله، “اسدالله سورن ملیکیان شیروانی” (مدیر تحقیقات مرکز ملی تحقیقات علمی پاریس)، سیر تطور شکل و جنس و کاربرد کشکول‌ها را از دوره‌ی صفوی تا قاجار بررسی کرده، نیز به نمودهای عینی استفاده از کشکول برای نوشیدن، شکل کشکول که به صورت کشتی بوده، جنس کشکول‌ها در دوره‌های مختلف، نوشته‌ها و تزئینات کشکول‌ها، تعابیر رمزی و مجازی آن، ریشه‌های باطنی استفاده از آن در میان زرتشتیان و بسیاری نکات دیگر، با استفاده از شواهد ادبی و اشعار، هم‌چنین بررسی انواع کشکول‌ها پرداخته و با تصاویری از انواع کشکول‌ها همراه کرده است. پنجمین مقاله به قلم “ماریا شوپه” تحقیقی است درباره‌ی اقامتگاه‌های سلطنتی هرات در دوره‌ی تیموری که به صورت باغ‌های بزرگ و محصور در خارج شهر ساخته می‌شد و کاربردهای سلطنتی، اداری و تفریحی داشت. نویسنده با استفاده از منابع دست اول نشان می‌دهد که این باغ‌ها از سوی صفویان و ازبکان به اردوگاه‌های نظامی مستحکم تبدیل شدند. در آخرین مقاله، “الکساندر مورتون” (از مدرسه‌ی مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن)، درباره‌ی “آیین چوب‌زنی”، از آیین‌های قزلباش عصر صفوی سخن گفته است. وی با استناد به گزارش یک سیاح ونیزی به نام “میکله ممبره” که در چنین مراسمی شرکت داشته، به شرح جزئیات این آیین می‌پردازد و در باب آن بخش از مراسم که با چوب‌دستی به پشت مریدان می‌زدند معتقد است، آن چوب‌دستی “چوب طریق” بوده و تنبیهی که از آن مراد می‌شده را “طریق” می‌گفتند. وی سپس به مقایسه‌ی این آیین با مراسم مشابه در طریقت‌های دیگر ایران و آناتولی می‌پردازد.