مینیاتورهای ایرانی کتابخانه سلطنتی ( زبان انگلیسی )

درباره کتاب

کتابخانه سلطنتی، کتابخانه‌های پادشاهان، شاهزادگان و امیران ایرانی. ظاهراً نخستین کتابخانه سلطنتی ایران متعلق به سلسله شیعی و ایرانی آل‌بویه بود که در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری به مدت یکصد سال بر فارس، اصفهان، ری، و عراق عرب حکومت می‌کردند. بزرگ‌ترین کتابخانه آل‌بویه متعلق به عضدالدوله دیلمی (حک: ۳۳۸- ۳۷۲ق / ۹۴۹- ۹۸۲م) در شیراز بود. وی هر کتابی را که در زمان خودش در رشته‌های مختلف علمی منتشر شده بود در کتابخانه قصر خود گردآوری کرده بود. نوح بن منصور سامانی (حک: ۳۶۶- ۳۸۷ق / ۹۷۷- ۹۹۷م) نیز کتابخانه بی‌نظیری در ماوراءالنهر و سلطان محمود غزنوی کتابخانه بزرگ و باشکوهی در غزنه فراهم آورد. وی کتاب‌های بسیاری را که از سرزمین‌های دیگر غارت می‌کرد، بدانجا می‌فرستاد. در دوره خوارزمشاهیان نیز سلطان اتسز خوارزمشاه (حک: ۵۲۱-۵۵۱ق / ۱۱۲۷-۱۱۵۶م) کتابخانه‌ای فراهم کرد که بیشتر آن را نسخه‌های منحصر به فرد تشکیل می‌داد. درخشان‌ترین دوره در هنر کتابت و تأسیس کتابخانه در ایران مربوط به قرن ۹ه‌ق / ؟ م در زمان سلسله تیموریان است. کتابخانه شاهزاده بایسنقر میرزا (۸۰۲-۸۳۸ق / ۱۴۰۰-۱۴۳۵م)، نوه امیرتیمور، از کتابخانه‌های بسیار نفیسی بود که در طول تاریخ ایران به وجود آمد؛ و یا سلطان حسین بایقرا (۸۴۲-۹۱۱ق / ۱۴۳۸-۱۵۰۵م) آخرین پادشاه تیموری به همراه وزیرش امیر علیشیر نوایی، سی و دو سال سلطنت و وزارت در هرات و خراسان گروهی از خوشنویسان نامی ایران را گرد آوردند که روز و شب در کتابخانه سلطنتی به کار استنساخ نسخه‌های جدید اشتغال داشتند. ریاست کتابخانه سلطنتی را نیز کمال‌الدین بهزاد^* (نقاش) بر عهده داشت. شاهان صفوی نیز به هنر و کتاب عشق می‌ورزیدند، به همین سبب پس از آن‌که شاه اسماعیل اول صفوی (حک: ۹۰۵-۹۳۰ق / ۱۵۰۰-۱۵۲۴م) هرات را فتح کرد، کمال‌الدین بهزاد را با خود به تبریز (پایتخت) آورد و کتابخانه باشکوهی ترتیب داد و او را به سرپرستی آن منصوب کرد. شاه عباس اول صفوی در زمان حکومت خود دارالصنایع تبریز را به اصفهان منتقل کرد و هنرمندان بسیاری را در کتابخانه سلطنتی گرد آورد. صادقی بیک‌افشار، علیرضا عباسی، نقاش و خوشنویس ایرانی، مدت‌ها ریاست این کتابخانه را بر عهده داشتند. در زمان شاه عباس دوم صفوی (حک: ۱۰۵۲-۱۰۷۷ق/ ۱۶۴۲-۱۶۶۶م) کتابخانه سلطنتی رونق و شکوهی تازه یافت. از سرنوشت کتابخانه سلطنتی صفوی اطلاعی در دست نیست. احتمال فراوان دارد که این کتابخانه در جریان حمله افغان‌ها به اصفهان غارت شده و از بین رفته باشد. پس از به قدرت رسیدن قاجاریان در اوایل قرن سیزدهم هجری، فتحعلی‌شاه قاجار (حک: ۱۲۱۲- ۱۲۵۰ق / ۱۷۹۷- ۱۸۳۴م) دستور داد تا کارگزاران و اعیان و اشراف کتاب‌هایی را که بر اثر غارت افغان‌ها از کتابخانه پادشاهان صفوی و پادشاهان زندیه و نادرشاه افشار پراکنده شده بود، به دربار وی ارسال کنند؛ بدین ترتیب، «کتابخانه شاهنشاهی» در کاخ گلستان تهران پایه‌گذاری شد. ناصرالدین شاه قاجار (حک: ۱۲۶۴-۱۳۱۳ق / ۱۸۴۸-۱۸۹۵م) نیز بر رونق کتابخانه افزود و دستور داد تا کتاب‌هایی را که در اختیار بازماندگان خاندان نادرشاه بود برای کتابخانه خریداری کنند، و خود سرپرستی کتابخانه را بر عهده گرفت. در این زمان، این کتابخانه «به کتابخانه سلطنتی» و یا «کتابخانه مبارکه موزه سرکاری» نیز نامیده می‌‌شد. با روی کار آمدن مظفرالدین شاه در دوره تصدی لسان‌الدوله فعالیت کتابخانه مختل گردید و بسیاری از کتاب‌های کتابخانه متفرق و سرقت شد. در دوره پهلوی و در زمان رضاشاه، پس از تأسیس کتابخانه ملی تعداد ده هزار جلد کتاب خطی و چاپی از کتابخانه سلطنتی به کتابخانه ملی منتقل شد که موجب ناقص شدن بسیاری از دوره‌های کتاب‌های این کتابخانه گردید. در ۱۳۳۰ش، حبیب‌الله نوبخت به فرمان محمد رضا پهلوی به ریاست کتابخانه سلطنتی رسید. از این رو، ابراهیم حکیمی (حکیم‌الملک) (د۱۳۳۸ش) او را به کاخ گلستان دعوت کرد تا با اعضای کتابخانه سلطنتی آشنا سازد. حبیب‌الله نوبخت با تلاش و پایمردی بسیار توانست ۰۰۰/۲ نسخه بازمانده از ۰۰۰/۱۲ نسخه کتابخانه سلطنتی را احیا کرده و وضعیت کتابخانه را سامان بخشد. بدین ترتیب، از ۱۳۴۹ش به بعد، با تلاش بسیار، اغلب نسخه‌های خطی و چاپی که به کتابخانه ملی انتقال یافته بود بار دیگر به کتابخانه سلطنتی باز گردانیده شد.