نقض ( بعض مثالب النواصب فی نقض (( بعض فضائح الروافض )) ) سه جلد

درباره کتاب

از متون کهن فارسی در حوزه مناظرات کلامی و اعتقادی در دفاع از مذهب شیعه است که حاوی اطلاعات فراوان تاریخی و جغرافیایی از قرن ششم نیز می‌باشد و با نگارشی جدید، انتشار یافته است. این اثر، ردی بر کتابی با عنوان «بعض فضائح‌الروافض» به‌شمار می‌آید که توسط یکی از اهل‌تسنن، در رد و تمسخر اعتقادات شیعه، نگارش یافته است. این کتاب علاوه بر جنبه دینی و کلامی، در ادبیات فارسی نیز از اهمیت و امتیاز خاصی برخوردار است و غیر از مسایل اعتقادی، بسیاری از امور و روش زندگی مردم ری و ایران مرکزی در سده ششم را، منعکس نموده است. حقایقی که از لابلای صحایف این کتاب درباره پیروان مذاهب مختلف اسلامی، آداب و رسوم آنان، شهرها، محله‌ها، بازارها، کتاب‌خانه‌ها، گروه‌ها، مساجد و مجامع، جنگ‌ها و باورهای مردم این منطقه به‌دست می‌آید، امری است که ارزش این اثر را در نظر اهل تحقیق، افزون نموده است.

آغاز نگارش کتاب، بنا بر تصریح نویسنده ( نصیر الدین ابورشید عبدالجلیل قزوینی رازی ) آن در زمان سلطنت محمد بن محمود سلجوقی بوده که در اواخر سال 547ق، بر تخت نشست و در ذی‌القعده 554 از دنیا رفت. زمان اتمام آن نیز طبق بیان خود نویسنده در محرم سال 555 بود و در سال 556 هم منتشر شد.

مرحوم عباس اقبال آشتیانی، نویسنده، ادیب و دانشمند فارسی، از این کتاب به گوهر گران‌بها و دُرّ نایاب تعبیر کرده، درباره‎ آن می‌گوید:

این کتاب، اگرچه مذهبی و در نقض کتاب یکی از علمای سنت است که بر شیعه تاخته بوده، لیکن از آن لحاظ که یکی از متون قدیم فارسی است و مشتمل بر بسیاری از مطالب مهم تاریخی و ادبی است، نسخه‌ای بسیار نفیس و گران‌بهاست.

اين سه ويژگى (فارسى بودن؛ كلام و عقايد؛ اطلاعات جغرافيايى و تاريخى) سبب شده است كه اين كتاب، مورد اقبال جدّى متخصصان و پژوهشگران اين سه عرصه قرار گيرد. در دوره معاصر، محقق كم‏ نظير، سختكوش و فرزانه، مير جلال الدين محدّث اُرمَوى، با توصيه و مشاوره اساتيد بزرگ ادبيات فارسى (يعنى علامه محمد قزوينى و عبّاس اقبال آشتيانى)، به تصحيح و تحقيق و عرضه اين كتاب، همّت ورزيد. وى اين كتاب را دو بار به چاپ رساند: چاپ اول در سال ۱۳۷۱ق / ۱۳۳۱ش، با مقابله با پنج نسخه خطّى، كه در ۷۴۳ صفحه به زيور طبع، آراسته شد. در چاپ دوم كه در سال ۱۳۵۸ انجام شد، محدّث اُرمَوى كتاب را با هشت نسخه مقابله كرد و دو جلد نيز به عنوان تعليقات در توضيح، تكميل و شرح كتاب، به همراه نقض، منتشر نمود.