نوشته های کسروی در زمینه زبان فارسی

درباره کتاب

از سالها باز ، از آغاز جنبش مشروطه در ایران ، درباره‌ی زبان فارسی و پیراستن و رسا گردانیدن آن سخنانی بمیان آمده و گفتارها نوشته شده و كسانی در آن زمینه كوشیده‌اند كه از برجسته‌ترین و شایسته‌ترین آنان باید شادروان احمد كسروی را بحساب آورد.

این خردمند بیمانند و دانشمند بزرگ ـ كه همه‌ی نوشته‌ها و پژوهشهای وی نشانی از خردمندی و دانش و آگاهی سرشار اوست ـ از آغاز جوانی به یاد گرفتن زبانهای گوناگون پرداخته و جز از تركی آذربایجان كه زبان مادرزادیش بوده ، فارسی و عربی و انگلیسی و اسپرانتو و ارمنی (هر دو زبان ارمنی باستان و ارمنی كنونی) را نیك یاد گرفته و زبانهای فارسی باستان را از پهلوی و ساسانی آموخته و به نیمزبانهای ایرانی و همچنین به زبانهای روسی و فرانسوی و آلمانی كمابیش آشنایی پیدا كرده. از سوی دیگر به شعر و ادبیات ایران در دوره‌ی اسلام پرداخته ژرفای آن را كاویده و در آن زمینه آگاهیهای بسیاری بدست آورده كه از همه‌ی اینها در كار زبان فارسی سود جسته است.

با چنین مایه‌ای از دانش و آگاهی بوده كه بكار نوشتن كتاب و پیراستن زبان آغازیده و در گام نخست كتابهایی مانند : « آذری یا زبان باستان آذربایجان» و « شهریاران گمنام» و « نامهای شهرها و دیههای ایران» را نوشته كه در نتیجه در میان دانشمندان بویژه شرقشناسان اروپا و آمریكا بنام و سرشناس گردید تا آنجا كه به پنج آكادمی بزرگ جهان باندامی پذیرفته شده است.

سپس نیز در میان كوششهای دیگر خود ، پیراستن زبان فارسی را بایای خود شمرده ، چه وی از هر كسی بیشتر « صلاحیت» داشته تا درباره‌ی زبان فارسی سخن راند و از راست و كج و درست و نادرست ، از آشفتگی و نابسامانی و راه چاره‌ی آنها گفتار راند ، ایراد گیرد ، داوری كند و سرانجام در پیراستن و آراستن و رسا گردانیدن آن بكوشد. بویژه كه وی در كار پیراستن مغزها و بسامان گردانیدن اندیشه‌های مردم ایران بوده و بآن تلاش داشته تا ایرانیان را از گمراهیها و آلودگیهایی برهاند ، ریشه‌ی نادانیها را بكند و به بیراهیها چاره اندیشد و یك دیگرگونی ژرفی در اندیشه‌ها و باورها ، در جهان‌بینی و برداشت آنان از جهان و زندگانی پدید آورد و چراغی فرا راه مردم بگزارد.

در این راه بوده كه نیاز فراوان بزبان پیراسته و رسا می‌دیده ، زبانی كه مردم یكسره با معنای كلمه‌ها سر و كار داشته باشند ، زبانی كه از واژه‌های پست چاپلوسانه ، از واژه‌های دشوار و بی‌معنی پیچیده دور باشد ، و سرانجام زبانی كه بر پایه‌های خود استوار بایستد و در بروی هر بیگانه‌ای نگشاید.
اینست كه می‌بینیم كسروی از همان آغاز كوششهای خود (آذر 1312) تا بازپسین سال زندگانیش (اسفند 1324) دمی داستان زبان و پیراستن و رسا گردانیدن آن را از یاد نبرده و پیوسته در آن زمینه گفتار و كتاب نوشته و گام بگام پیش آمده و روش نویسش ویژه‌ای بنیاد گزارده كه خوشبختانه این روش اكنون جا برای خود باز كرده و انبوهی در نوشتن كتاب و گفتار از آن پیروی دارند.

پس ناگزیریست كه اكنون هر خردمند پاكدل و هر كسی كه دل از مهر ایران و زبان آن انباشته ، و در آرزوی آنست كه ایرانیان با مغزی سالم و اندیشه‌ای درست و توانا و رسا و با خردی نیرومند و رفتاری شایسته ایران را چراغ راه آسیا و آسیا را چراغ راه جهان گردانند ، و بجهانیان درس آدمیگری و شهریگری آموزند ، آگاهیهایی در زمینه‌ی كوشش كسروی در راه زبان فارسی داشته باشند و برای چنان كسانیست كه این گفتارها گردآوری شده و در این كتاب پدید آمده است.

نویسنده‌ی ناچیز این یادداشت (كه خود را شاگرد كوچكی از آن استاد توانا و برانگیخته‌ی بزرگ می‌پندارد) از دیر باز بگرد آوردن گفتارها پرداخته و اینك آن را برویه‌ی كتاب بهمه‌ی دانشوران و دلبستگان زبان فارسی ارمغان می‌گرداند تا بخوانند و ببینند كه كسروی با چه دشواری و رنج در راه پیراستن زبان می‌كوشیده و با همآوردانی كه زبان مادرزادی خود را نمی‌دانستند و به نوشتن یك صفحه با زبان فارسی درست توانا نمی‌بودند و به پروراندن سخنی و به روشن گردانیدن زمینه‌ای شایستگی نمی‌داشتند و راه دلیل آوردن را نمی‌شناختند و با این حال یك زبان تلخ و سرزنش آمیزی را بكار می‌بردند ، روبرو بوده.

ببینید كه با همه‌ی دسته‌بندیها و فرهنگستان سازیها در برابر وی ، او چگونه استوار می‌ایستاده و از میدان بیرون نمی‌رفته و هر بار از راه دیگری به پاسخ آنان می‌پرداخته و بیراهیها و نادانیهای آنان را نشان می‌داده. آری اینها را بخوانند و آگاهیهای دربایست را بدست آورند تا فریب دروغگویانی كه بریشخند و سركوفت می‌پردازند ، نخورند.

در گردآوری كوشش شده همه‌ی آن چیزهایی را كه كسروی درباره‌ی زبان فارسی چه برویه‌ی گفتار بلند و چه برویه‌ی كوتاه نوشته ، با بدیده گرفتن تاریخ نوشته در اینجا بیاورد. همچنین كافنامه و زبان پاك را ـ با اینكه بارها جداگانه چاپ شده ـ در جای خود بگنجاند و آن را با پیش گفتاری كه محمد علی جزایری دكتر در زبانشناسی با دلبستگی نوشته بیاراید و در پایان كتاب نیز « واژه‌نامه‌ی زبان پاك » را كه دكتر بهمن بنی‌احمدی بسیجیده بر آن بیافزاید.

این یادآوری نیز بجا خواهد بود كه چون برخی گفتارها عنوان یكسانی داشته و یكنواخت می‌نموده گردآورنده عنوانهایی برابر آنچه در متن گفتار آمده بر آن گزارده و جز این نه چیزی افزوده و نه چیزی كاسته و هر گفتاری آن چنان كه بوده و در هر زمان با هر روشی كه نوشته شده رونویس گردیده است.

گردآورنده امیدمند است این كتاب راهنمایی باشد برای كسانی كه بكار پیراستن زبان فارسی می‌كوشند ، و راهگشایی باشد برای كسانی كه می‌خواهند برای واژه‌هایی كه سیل‌آسا بزبان فارسی یورش آورده چاره اندیشند ، و سرانجام برای كسانی كه می‌خواهند در اندیشه‌ها و نوشته‌های كسروی بپژوهند….

کتاب حاضر که به کوشش حسین یزدانیان گردآوری شده است، مجموعه ای از گفتارهای کسروی در خصوص زبان فارسی است. مطالب این کتاب با دیباچه ای از دکتر محمدعلی جزایری با عنوان یادداشتهایی در پیرامون کوشش ها و اندیشه های کسروی در زمینه زبان آغاز می شود .

چاپ اول زبان پاک در سال 1322 و چاپ چهارم آن در سال 1356 منتشر گشت، در تلاش برای آراستن و درست گردانیدن زبان فارسی بود. در انتهای مطالب، واژه نامه زبان پاک که توسط دکتر بهمن بنی احمدی تدوین شده، گنجانیده شده است….

گذشته از اینکه زبان یک توده آیینه فهم و اندیشه ایشانست و یکزبان نارسا اندیشه ها را نیز نارسا گرداند و ایرانیان اگر میخواهند از توده های بافهم و دانش جهان بشمار روند باید دارای یکزبان درستی باشند ، ما خود در این کوششها که در راه نیکی جهان آغاز کرده ایم بیش از همه بیک زبان درست و رسایی نیاز میداریم.

فارسی یکی از زبانهای روان و آسان و ساده جهانست. ولی با حالیکه میبود آکهای[= عیب های] بسیار میداشت که گذشته از نابسامانیها و بهم خوردگیها ، آلودگیها ، از تنگی بفهمانیدن بسیاری از معنیها توانا نمی بود ، از اینرو می بایست آنرا بسامان آوریم و راست و درست[=کامل] گردانیم و بفهمانیدن معنی ها توانایش سازیم….