هفتاد و دو ملت

درباره کتاب

کتاب «هفتاد و دو ملت» یکی از آثار برجسته و انتقادی میرزا آقاخان کرمانی، از چهره‌های پیشرو روشنفکری و بیداری ایرانیان در آستانه انقلاب مشروطه است. این کتاب به سبک مناظره نوشته شده و هدف اصلی آن، نقد تعصبات مذهبی و جهل حاکم بر جوامع اسلامی است.

در اینجا به مهم‌ترین ویژگی‌های این کتاب اشاره می‌کنم:

۱. ساختار و داستان کتاب

داستان کتاب در یک مهمان‌خانه در شهر استانبول (یا به روایتی در یک کشتی) اتفاق می‌افتد. در این فضا، نمایندگانی از مذاهب، فرقه‌ها و ملیت‌های مختلف (بیش از ۷۰ نفر از مذاهب گوناگون اسلامی، مسیحی، بودایی و…) گرد هم آمده‌اند. هر یک از این افراد به شدت از باورهای خود دفاع کرده و دیگران را تکفیر یا تکذیب می‌کند. شخصیت اصلی داستان، یک سیاح (جهانگرد) است که به تماشای این بحث‌ها نشسته و با دیدی انتقادی و عقلانی، پوچی دعاوی آن‌ها را به چالش می‌کشد.

۲. محتوا و اهداف اصلی

• نقد تعصب: میرزا آقاخان در این کتاب نشان می‌دهد که چگونه تعصبات کورکورانه مذهبی باعث تفرقه میان انسان‌ها و عقب‌ماندگی ملت‌ها شده است.

• ترویج عقل‌گرایی: او معتقد است که ریشه مشکلات ایران و جوامع اسلامی در دوری از «عقل» و پناه بردن به «خرافات» است.

• اتحاد ملی: کرمانی با به تصویر کشیدن این اختلافات، به دنبال راهی برای اتحاد ایرانیان (فارغ از تفاوت‌های فرقه ای) علیه استبداد بود.

۳. تاثیرپذیری از دیگران

کتاب «هفتاد و دو ملت» در واقع ترجمه و اقتباسی آزاد از کتابی به نام «قهوه‌خانه سورات» (Le Café de Surate) اثر نویسنده فرانسوی، برناردن دو سن پیر است. میرزا آقاخان با زیرکی، محتوای آن را با فضای فرهنگی و مذهبی جامعه ایران و شرق تطبیق داد و نقدهای تند و تیز خود را به آن افزود.

۴. سبک نگارش

• سادگی و صراحت: برخلاف متون پیچیده آن زمان، این کتاب به زبانی نسبتاً ساده و تاثیرگذار نوشته شده تا برای عموم قابل فهم باشد.

• طنز و هجو: نویسنده از زبان طنز برای به سخره گرفتن جهل و خرافات استفاده می‌کند.

۵. اهمیت تاریخی

این کتاب در دوران خود به دلیل محتوای ساختارشکنانه، به صورت زیرزمینی و مخفیانه منتشر می‌شد. میرزا آقاخان کرمانی که خود تحت تاثیر اندیشه‌های آخوندزاده بود، با این اثر توانست راه را برای نقد سنت‌های غلط و ورود به دوران مدرن هموار کند. او بر این باور بود که تا زمانی که مردم در زنجیر تعصبات فرقه‌ای باشند، رسیدن به آزادی و قانون (مشروطه) غیرممکن است.

خلاصه پیام کتاب: پیام اصلی میرزا آقاخان در این اثر این است که حقیقت در انحصار هیچ مذهب و فرقه‌ای نیست و جوهر اصلی دین و انسانیت، در «راستی» و «خدمت به خلق» نهفته است، نه در بحث‌های بی‌پایان کلامی و تکفیر دیگران.