وضع و شرایط روح علمی

درباره کتاب

استعداد اصلی و اساسی که محقق را از دیگران متمایز می‌سازد به شگفت آمدن است. پژوهنده باید دربارهء بیان‌های علمی مقبول و راه‌حل‌های معمول به چون و چرا بپردازد. لکن انتقاد هنگامی ارزش دارد که سازنده باشد و تبیین یا راه‌حل بهتری را جانشین تبیین یا راه‌حل سابق سازد.

تحقیق علمی تنها تفکر و تأمل دربارهء واقعیتی که قبلاً مشاهده شده است، نیست. بلکه بیشتر کشف واقعیتی است که هنوز پنهان است، یا درست مشاهده نشده، یا هرگز کسی آن را ندیده و یا اصولاً وجود آن به خاطر هیچکس خطور نکرده است. خلاصه عنصر مهم روح آزمایشی، علم ما به جهل ماست.

روش علمی هنری است که به وسیله آن از میان میلیاردها رویایی که مغز آدمی ایجاد می‌کند، آن‌هایی را می‌جوید که وصف معتبری از واقعیت است. مطابقت اندیشه و مشاهده (یا به بیان عالمانه‌تر، میان حاصل فکر و حاصل مشاهده یا امر مشهود) در صورتی به دست می‌آید که اندیشه‌ای قبلاً وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، این هدف زمانی تحقق می‌یابد که مغز آدمی راجع به موضوعات مورد مطالعه، فعالیت کند و بر افکاری که نخست آن‌ها را مطابق با واقعیت می‌شمرده، ولی پس از تطبیق آن‌ها از روی صبر و دقت و نظم با واقعیت، بر او معلوم شده است که یا کاملاً بر خلاف واقع است، یا با آن کاملاً وفق نمی‌دهد، یا دقت مطابقت آن‌ها با واقعیت از دقت مطابقت افکار دیگر کمتر است، شجاعانه و متوالیاً قلم بطلان کشیده باشد.

یقین علمی هیچگاه مطلق نیست و این یقین از راه عمل پیدا می‌شود، نه بر اثر قبول همکاران عالیقدر محقق.مهمترین دامی که بر سر راه تحقیق قرار دارد، افراط در دلبستگی به تصورات و افکار قدیم و نیز افراط در زودباوری نسبت به تصورات و افکار جدید است.فرضیه علمی فقط باید بر واقعیات مشاهده شده متکی باشد. بنابراین محقق باید عناصری را که نمی‌توان با مشاهده تطبیق کرد از فرضیات خود دور کند. اما روح انسان عطش عجیبی نسبت به خیال‌بافی درباره مجهولات خود دارد.