یادنامه بزرگ علوی

درباره کتاب

«سید مجتبی آقابزرگ علوی» نویسنده و فعال اجتماعی در ۱۳ بهمن سال ۱۲۸۲ در تهران در خانواده‌ای سطح بالا و روشن‌فکر متولد شد. او در جوانی برای تحصیل به آلمان رفت و رشته‌ی علوم تربیتی و روانشناسی را دنبال کرد. او از دانشگاه «مونیخ» آلمان فارغ‌التحصیل شد و نوشتن داستان را به‌طورجدی از همان دوران آغاز کرد. او با انتشار آثارش فضای داستان‌های فارسی را متحول کرد و در کنار افرادی همچون «صادق هدایت» و «صادق چوبک» به‌عنوان پدران داستان‌نویسی نوین ایرانی قرار گرفت. «بزرگ علوی» همواره در سراسر زندگی‌اش با نوشتن آثارش وضعیت اجتماعی و سیاسی جامعه را به تصویر می‌کشید و ازجمله نویسندگانی بود که بارها برای شرکت در جریانات سیاسی به زندان افتاد. او پس از بازگشتش از آلمان، مدتی در تهران و شیراز به تدریس مشغول شد و روزنامه‌نگاری را دنبال کرد. او در آن روزگار با «صادق هدایت» آشنا شد و با «فرزاد مسعود» و«مجتبی مینوی» گروه ربعه را تشکیل دادند. آن‌ها در این دوران داستان‌های فارسی را با سبک جدید و متفاوتی از گذشته می‌نوشتند که بر ادبیات فارسی معاصر بسیار تأثیرگذار گذاشتند.

«بزرگ علوی» در اردیبهشت سال ۱۳۱۶ به دلیل توجه و پیروی از کمونیسم محاکمه شد و حدود هفت سال را در زندان سپری کرد. او در کنار سایر روشن‌فکران و افراد متمول جامعه از حقوق افراد ضعیف و زحمتکش جامعه دفاع می‌کرد و روحیه‌ مبارزه‌طلبی‌اش را در داستان‌هایش منتقل می‌کرد. او به همراه ۵۲ نفر دیگر در این دوران به زندان افتاد که به تأثیر از آن «علوی» کتاب «پنجاه‌وسه نفر» و «ورق‌پاره‌های زندان» را منتشر کرد. «بزرگ علوی» در «پنجاه‌وسه نفر» دوره‌ی حکومت رضاشاه را شرح می‌دهد با پیوند میان ادبیات و سیاست خفقان آن زمان را روایت می‌کند. او درباره‌ی مقصودش از نوشتن «پنجاه‌وسه نفر» گفته است: «من می‌خواهم پیچ و مهره اجتماع دوره سیاه را به‌طور بارز به خوانندگان خود نشان دهم. محاکمه پنجاه‌وسه نفر با این وضع افتضاح‌آور که یکی از آثار ننگین تاریخ ایران به شمار می‌رود، محصول اوضاع و احوالیست که دوره سیاه را پابرجا کرده بودند؛در محاکمه پنجاه‌وسه نفر و در گرفتاری و آزادی آن‌ها تمام طبقات اجتماع ایران شریک بودند، بنابراین اگر من موفق شوم که حادثه ۵۳ نفر را به‌طوری‌که در حقیقت بوده، و وقایعی را که اطراف آن رخ داده، چنانکه شاید و باید، شرح دهم، گمان می‌کنم توانسته‌ام اوضاع اجتماع ایران را در این بیست‌ساله اخیر تشریح کنم.»

«ورق‌پاره‌های زندان» نیز شرح‌حال دوران زندان این نویسنده و وضعیت اجتماعی و سیاسی آن روزگار است که آن‌‌ها را نویسنده روی کاغذ قند، کاغذ سیگار اشنو و پاکت‌های میوه و شیرینی می‌نوشت. این نویسنده‌ی تأثیرگذار از نخستین تحصیل‌کرده‌های خارج از ایران آن زمان بود و بر زبان آلمانی تسلط داشت. او علاوه بر نوشتن آثار تأثیرگذار و ماندگارش چند اثر بین‌المللی را نیز به فارسی ترجمه کرد. او «دوشیزه‌ی اورلئان»  نوشته‌ی «شیلر» و «کسب‌وکار خانم وارن» نوشته‌ی «جرج  برنارد شاو» را به فارسی ترجمه کرد و خوانندگان آن زمان را با ادبیات آلمان آشنا کرد.

«بزرگ علوی» پس از رهایی‌ از زندان بار دیگر به اروپا سفر کرد و تا انقلاب اسلامی در آن‌جا سکونت داشت. او در این دوران علاوه بر نوشتن داستان در دانشگاه «هومبولدت» آلمان مشغول به تدریس شد. او در دهه‌ی پنجاه به ایران بازگشت و پس از مدتی بار دیگر به آلمان رفت و در ۲۸ بهمن سال ۱۳۷۵ به علت سکته‌ی قلبی در «برلین» درگذشت. «بزرگ علوی» سرآغاز جریانی جدید در داستان‌نویسی ادبیات فارسی معاصر بود و شخصیت برجسته و آثار ماندگارش پس از چند دهه‌ همچنان قابل مطالعه و بررسی است.