تاریخ سیاسی پارت

درباره کتاب

منشا نژادی پارت‌های باستانی بر حدس و گمان قرار دارد، زیرا منابع معتبر و معدودی که در دست است با یکدیگر اختلاف کلی دارند و درست معلوم نمی‌شود که آن قوم که بوده و از کجا آمده‌اند. دلایل و قراین باستان‌شناسی و انسان‌شناسی نیز اطلاعات مفیدی به دست نمی‌دهد. از بقایای استخوان‌بندی‌هایی که در بین‌النهرین به دست آمده نیز نمی‌توان انتظار داشت که اطلاع زیادی به دست آید، زیرا مقدار عظیمی از آن استخوان‌ها باقیمانده‌ اجساد سکنه بومی قدیم آن کشور و ترکیبی است از افراد نژادهای مختلف مقدونی یا یونانی، زنگی، چینی، هندی، مغولی و نیز از تصاویر نقش‌شده بر سکه‌های پارث‌ها نوشته سودمندی در زمینه انسان‌شناسی حاصل نمی‌شود و از جزئیات آن چیزی معلوم نیست.

در اواخر قرن نوزدهم علما و مورخان فرنگستان درصدد برآمدند که تاریخ سلاله پارث و امپراتوری وسیع اشکانی را که از سِند تا فرات گسترده بوده، از هرگونه منابع اعم از یونانی و رومی و عبری و چینی و عربی و با مطالعه و تفحص دقیق درباره مسکوکات و تاریخ و محل ضرب آن‌ها و با کنجکاوی در اشعار و ادبیات کلاسیک لاتینی و یونانی جمع‌آوری و مرون سازند. نظر به اهمیتی که عهد این طایفه در تاریخ عمومی شرق و غرب دارد، رنج بسیاری بردند و سعی فراوان کردند و حاصل مطالعه‌های خود را در اروپا انتشار دادند.

کوشش‌های یاشان بی‌درنگ در ایران نیز انعکاس یافت و اولین بار مرحوم محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات وقت، از آن مطبوعات اقتباس و ترجمه کرده کتابی به نام «درر التیجان فی تاریخ بنی‌الاشکان» تدوین کرد که در سه جلد در تهران در سال‌‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۰ ه.ق به چاپ رسید و پس از آن کتاب مهم و اثر بی‌نظیری که درباره این موضوع به زبان فارسی نمودار شد تاریخ ایران باستان تالیف مرحوم حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله بود که جلد سوم آن مخصوص تاریخ جانشینان اسکندر مقدونی (سلوکیدها) و پس از آن سرگذشت دولت اشکانیان است و آن مولف دانشمند در این باره با استناد به منابع و ماخذ داخلی و خارجی وقایع را با ذکر سال شرح داده و در حوادث و وقایع و جنگ‌ها و صلح‌ها و دیگر امور بحث و محاکمه مفصل کرده است.

اما در اروپا اولین تاریخ مستند و مستدلی که درباره سلاطین پارث بحث کرده کتاب نفیسی است که در ۱۸۷۳ م مورخ و نظریه‌پرداز معروف جورج راولینسون انگلیسی نگاشه و به نام ششمین پادشاهی بزرگ شرقی موسوم است. کتاب او نخستین تاریخ جامع واقعی عصر اشکانیان است و پس از او گرچه بحث و تحقیق همچنان درباره این موضوع ادامه دارد، ولی اگر به واسطه اکتشافات باستان‌شناسی در خاورمیانه مطالب جدیدی به دست آمد، جمع‌آوری کرده و آن تحقیق‌ها را مدون سازند.

در اوایل قرن بیستم یک دانشمند جوان آمریکایی به نام نیلسون دوبواز بر این کار بزرگ همت کرد. او هنگامی که در دانشگاه ایلینویز سپس در موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو به مطالعه تاریخ و آثار شرق مشغول بود درصدد برآمد که مطالب پراکنده عصر پارث را جمع کرده و کتاب مستقلی درباره این موضوع تالیف کند. پس با راهنمایی استادان و همکاران خود که همه از شرق‌شناسان شهیر آمریکا بودند، مانند پروفسور اومستد، استاد در موسسه شرقی در سال ۱۹۲۷، شروع به نگارش کرد و مجموعه مطالعه‌های خود را که متن همین رساله حاضر است در سال ۱۹۲۹ به پایان رسانید.

او در سال‌های بعد پیوسته در گسترش و توسعه آن می‌کوشید و با حفاری‌ها و کنجکاوی‌های باستان‌شناسی‌اش که طی چهار سفر به ممالک شرق نزدیک به عمل آورد، آن را جامع و کامل ساخت تا آنکه سرانجام کتابی مختصر و مفید به نام تاریخ سیاسی پارث فراهم کرد و در سال ۱۹۳۷ م به چاپ رسانید. منابع و ماخذی که مولف دانشمند استفاده و مطالعه کرده بوده از قدیم و جدید بسیار متنوع و متعدد است. او به تفصیل به آن‌ها، به انضمام توضیحات طولانی در حواشی و ذیل صفحات، اشاره کرده است.

تنها نکته‌ای که درباره این کتاب می‌توان گفت آن است که در آن به شرح و بسط کافی از تاریخ فرهنگی پارث نپرداخته است. البته اکتشافات باستان‌شناسی که بعدها در تاکسیلا(ساحل سند) و در دورا اوروپوس (ساحل فرات) و سلوسیا (سلوسیه، ساحل دجله) انجام شد، معلومات بسیاری در زمینه فرهنگ و تمدن و اقتصاد عصر اشکانیان به دست داد و به حق شایسته است که این نی بر تاریخ سیاسی ایشان افزوده شود تا آنکه تاریخ سیاسی و فرهنگی عصر یاشان به طور کامل روشن و نمایان شود.