یادداشتهای ژنرال تره زل در سفر به ایران

درباره کتاب

ژنرال فرانسوی تره زل ( متولد ۱۷۸۰ میلادی ) معاون ژنرال گاردن مامور نظامی ناپلئون که برای آموزش سپاه ایران با فرماندهی عباس میرزا ولیعهد فتحعلیشاه در جنگ با روسیه به ایران آمده بود ، طی ۸ ماه مسافرت در سال ۱۸۰۸( ۱۲۲۳ ق( به ایران ، گزارشی برای ناپلئون تهیه
کرد که بنام سفرنامه ژنرال تره زل منتشر شده است .

تره زل قصد داشت راه‌های این سوی جهان را شناسایی کند. وی در این راه عذاب فراوانی کشید و بعد از نه ماه تحقیقات در باب راه‌های کاروانی هرات و قندهار و سواحل سند به تهران رسید. در این شهر باز با ماموریت جدید گاردان مبنی بر شناسایی و تهیه نقشه عازم ولایات گیلان و مازندران گردید.

تحقیقاتی را که تره زل جوان در این ماموریت انجام داد بقدری کامل است که مشکل می‌توان باور کرد که چگونه مهندسی جوان تا این اندازه علاوه بر معلومات جغرافیایی و نقشه برداری و راه‌شناسی و احصاییه و نکات نظامی اطلاعات نجومی و سیاسی و تجاری و مالی نیز بدست داده باشد که تحصیل بعضی از آنها به نهایت درجه اشکال داشته و توام با موانعی بوده و از تمام مراتب گذشته نقشه‌هایی را که مسافرین قبل از او برداشته بودند تصحیح نموده و محلهای آنها را با اماکن تطبیق کرده است.

تره زل گزارش ۳۰۰ صفحه‌ای از سفر هشت ماهه تحقیقاتی‌اش تهیه کرد و اخباری از سواحل خلیج فارس گرد آورد و آنها را برای ناپلئون که مورد علاقه وافر او بود، فرستاد. این اسناد که خط سیرهای مشروح تره زل و بعضی دیگر از اعضای هیئت مامورین مانند؛ ترویلیه و فابویه و دوپره و لامی و برنار و بیانخی دادا را نیز متضمن بود در باب جغرافیا و شناختن اراضی ایران از بهترین منابع است.

تره زل افزون بر اطلاعات راه‌ها و آگاهی‌های جغرافیایی از اوضاع دربار و شاه و عباس میرزا نایب‌السلطنه و نیز قشون و … در یادداشت‌های او می‌توان یافت.

تره زل در انجام ماموریت به شرق در مجموع ۱۲۰۰۰ کیلومتر راه (با در نظر گرفتن مشکلات حمل و نقل و خطرات سفر بدان روزگار اهمیت کار تره زل بیشتر هویدا می‌شود.) پیموده و مورد بررسی کرده است. وی مدتی آجودان سرتیب گیومینو از افسران مشهور فرانسه بود. وی یکی از دو چشمش را در جنگ از دست داد و با یک چشم باز به خدمت در ارتش ادامه داد.

در این کتاب تره زل به قسمتهایی از خلقیات ایرانیان اعم از عوام و خواص اشاره میکند که در پایین به قسمتهایی از آن اشاره میشود :

 میزان کم اطلاعات عمومی ایرانیان که با سوال یک ایرانی از او ، آیا آمریکا
بزرگتر است یا اصفهان؟ مشخص میشود .
 عیب کلی اعیان ایران که برطرف کردن آن مشکل مینماید، حرص ایشان است،
پول در این مملکت معبود ملی است.
 بهترین طرحها اگر اندک معارضه ای با منفعت فالن وزیر داشته باشد. زیر پا
میرود و پادشاه هم در این قبیل پیشامدها به هیچ ضرر آنی مصادف نخواهد
گردید.
 در ایران هیات وزیران به شکل سایر ممالک وجود ندارد، بلکه یک عده وزیرانی
هستند که یکی بعد از دیگری روی کار میآید و عزل و نصب ایشان همه بسته
بخواهش نفس پادشاه است و از روی هیچ گونه تربیتی نیست. و …