نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت ( دین و دولت در ایران : نقش علما در دوره قاجاریه )

درباره کتاب

پرفسور حامد الگار استاد دانشگاه برکلی کالیفرنیا و مسلط بر چندین زبان می باشد. او در زمینه مطالعات خاورمیانه و به خصوص ایران فعالیت می کند و در مورد موضوعات مرتبط با ایران و اسلام تحقیق می کند و کرسی استادی در زبان فارسی، تاریخ و فلسفه اسلامی را داراست. تاریخ معاصر و عصر قاجاریه و تحولاتی که زمینه ساز تحول ایران می باشد، مشروطه و نقش بازیگران و کنش گران این دوره به خصوص روحانیت وی را برآن داشته که آثاری چند در این زمینه تألیف نماید.

کتاب حاضر تحقیقى است در نقش سیاسى علماء یا مردان دین در سده نوزدهم ایران.
چون اجراى اوامر و نواهى شرع انور در جمیع امور اجتماعى و سیاسى از مقتضیات دین اسلام است.لذا روابط رجال دین با مقامات دولتى و کشمکشى که میان آنان رفته براى تعیین سرنوشت جامعه و سیطره بر عقول و قلوب ملت همواره از مسائل مهم تاریخ ایران در دوره اسلامى بوده است.کتاب تحقیقى است تفصیلى که پیرامون یکى از جالب ترین و مهمترین مراحل کشمکش مزبور یعنى دوره قاجاریه و مخالفت عده کثیرى از مراجع دینى آن زمان با دستگاه استبدادى قاجار نوشته شده است.

انقلاب مشروطیت ظاهرا نقطه اوج یک دوران طولانی مبارزه میان دولت و علما محسوب میشود . شاید این کشمکش از رهگذر وظایفی که مذهب شیعه به عهده علما گذاشته در دستگاه ایمان محلی برای دولت قائل نشده و از شناختن مشروعیت دولت موجود سرپیچیده بود ناگزیر مینمود … رویدادها تقریبا پیوسته بیگانگی بنیادی را حدت بخشید و تناقض نظری را به کشمکش آشکار مبدل کرد .

نویسنده در فصل اول به ذکر نگرش عالمان درباره قدرت، سیاست و حکومت های موجود پرداخته که در نظر وی بر دو پایه استوار است:
وجوب مخالفت با حاکمیت
عدم تمایل به دخالت در امور سیاسی.

وی تا پایان کتاب می کوشد جنبش ها و تحولاتی را که عالمان در جهت تقابل یا همکاری با دولت در آن نقش داشته اند، در قالب همین مدل نظری ارائه دهد. در فصل های دوم تا هفتم، به خاندان قاجار از زمان آقامحمدخان تا ناصرالدین شاه و نیز چگونگی رابطه عالمان با سلاطین قاجار پرداخته، واقعه قتل گریبایدف را سر آغاز برخورد آشکار بین حکومت و مردم می داند. الگار، دوره پادشاهی محمدشاه را آغاز معارضه و کشمکش مستقیم عالمان با حکومت بیان می کند.

در فصل هشتم به دو فرقه بابیت و بهائیت می پردازد و مخالفت عالمان با این دو فرقه را به سبب حفظ مقام و موقعیت خودشان ارزیابی می کند .در فصل های نهم تا یازدهم، در مورد اصلاحات در حکومت و اصلاح گرایان معروف به بحث می پردازد. از نظر الگار، اصلاحات را عباس میرزا، ولیعهد فتحعلی شاه آغاز کرد. وی امیرکبیر، حسین خان سپهسالار، میرزا ملکم خان ارمنی و سید جمال الدین اسدآبادی را اصلاح گرایانی که اهداف مشابهی دنبال می کردند، معرفی می کند. در عین حال، معترف است که اصلاحات سپهسالار، به صراحت ریشه اروپایی داشت و این اقدام ها، گرچه تقویت دولت بود، برخلاف سلیقه عالمان بوده و زمینه سنتی مناسبات میان دولت و آنان را دستخوش آشفتگی می کرد