تاریخ ادبیات ایران ( بعد از اسلام تا پایان تیموریان )

درباره کتاب

زندگی بدیع‌الزمان فروزانفر

بدیع‌الزمان فروزانفر، با نام اصلی محمدحسین بشرویه‌ای (یا عبدالجلیل بشرویه‌ای)، یکی از برجسته‌ترین ادیبان، پژوهشگران ادبیات فارسی، شاعران و مترجمان معاصر ایران بود. او به ویژه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مولوی‌پژوهان شناخته می‌شود و نقش مهمی در حفظ و احیای میراث ادبی و عرفانی ایران ایفا کرد. فروزانفر در طول زندگی خود، علاوه بر تدریس و پژوهش، به تصحیح متون کلاسیک ادبیات فارسی پرداخت و آثار ارزشمندی در حوزه تاریخ ادبیات، عرفان و شعر از خود به جای گذاشت. زندگی او پر از تلاش‌های علمی و فرهنگی بود که در ادامه به تفصیل بررسی می‌شود.

دوران کودکی و تحصیلات اولیه

فروزانفر در ۱۴ شهریور ۱۲۷۶ خورشیدی (برابر با ۱۲۸۰ قمری) در خانواده‌ای اهل علم و دانش، در روستای بشرویه (از توابع طبس در استان خراسان) به دنیا آمد. پدرش، آقا شیخ علی بشرویه‌ای، از علمای محلی بود و برادر بزرگ‌ترش نیز در علوم دینی و ادبی دانشمند بود. تحصیلات ابتدایی او نزد پدر و برادر آغاز شد و شامل مقدمات علوم عربی، فقه، اصول، کلام، حکمت، ریاضیات و نجوم می‌شد. در نوجوانی، یعنی حدود ۱۸ سالگی، به مشهد مهاجرت کرد تا تحصیلات خود را در حوزه‌های علمیه ادامه دهد. در مشهد، نزد اساتیدی مانند میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری، شیخ هاشم قزوینی و دیگران، ادبیات عرب، بلاغت، معانی، بیان و علوم اسلامی را فرا گرفت. او در این دوره، شعری سرود که مورد توجه قوام‌السلطنه (حاکم خراسان) قرار گرفت و لقب “بدیع‌الزمان” (یعنی نوآور زمان) را برایش به ارمغان آورد، که بعدها به عنوان تخلص و نام هنری‌اش شناخته شد.

در سال ۱۳۰۵ خورشیدی، فروزانفر به تهران آمد و در مدرسه سپهسالار (که بعدها به دانشگاه الهیات تبدیل شد) مشغول تحصیل و تدریس شد. او در این دوره، با اساتید برجسته‌ای مانند سید محمدکاظم عصار، میرزا طاهر تنکابنی و دیگران آشنا شد و دانش خود را در فلسفه، کلام و ادبیات عمق بخشید. فروزانفر همچنین در دارالفنون و دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی) تحصیل کرد و مدرک دکترای ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران دریافت کرد.

فعالیت‌های حرفه‌ای و علمی

فروزانفر از سال ۱۳۱۳ خورشیدی به عنوان استاد ادبیات فارسی در دانشگاه تهران مشغول به کار شد و تا پایان عمر، در این دانشگاه تدریس کرد. او ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی و دانشکده الهیات را بر عهده داشت و همچنین عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. فروزانفر در سال‌های ۱۳۲۳ تا ۱۳۳۰، ریاست دانشکده معقول و منقول (الهیات) دانشگاه تهران را بر عهده داشت و در سال ۱۳۴۰ به عضویت شورای عالی فرهنگ درآمد. او همچنین در مجامع علمی بین‌المللی مانند کنگره هزاره فردوسی (۱۳۱۳) شرکت کرد و مقالات ارزشمندی ارائه داد.

علاوه بر تدریس، فروزانفر نقش مهمی در تصحیح و انتشار متون کلاسیک داشت. او بیش از ۴۰ سال از زندگی خود را صرف پژوهش بر روی زندگی و آثار مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (مولوی) کرد و شاهکارهای او در این زمینه، او را به عنوان یکی از برجسته‌ترین مولوی‌شناسان جهان معرفی کرد. فروزانفر همچنین در حوزه ترجمه، شعر و نقد ادبی فعالیت داشت و شاگردان برجسته‌ای مانند محمدعلی اسلامی ندوشن، غلامحسین یوسفی، محمدابراهیم باستانی پاریزی و دیگران را تربیت کرد.

دوران پایانی زندگی و مرگ

در سال‌های آخر زندگی، فروزانفر با بیماری‌های مختلفی دست و پنجه نرم کرد، اما همچنان به پژوهش ادامه داد. او در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۹ خورشیدی (برابر با ۶ مه ۱۹۷۰ میلادی) در تهران درگذشت و در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. مرگ او ضایعه‌ای بزرگ برای ادبیات فارسی بود و بسیاری از ادیبان و شاگردانش در مراسم تشییع او شرکت کردند.

آثار بدیع‌الزمان فروزانفر

فروزانفر بیش از ۵۰ اثر تألیفی، تصحیفی و ترجمه‌ای از خود به جای گذاشت که بیشتر آن‌ها در حوزه ادبیات کلاسیک فارسی، عرفان اسلامی و تاریخ ادبیات تمرکز دارند. آثار او اغلب بر پایه تحقیقات دقیق و منابع دست اول استوار هستند و بسیاری از آن‌ها همچنان مرجع دانشگاهی محسوب می‌شوند. یکی از شاهکارهای فروزانفر؛ شرح دقیق و عمیق مثنوی مولانا با تمرکز بر جنبه‌های عرفانی، فلسفی و ادبی. این اثر بیش از ۴۰ سال پژوهش او را خلاصه می‌کند. او در شعر نیز دستی داشت و دیوانی از اشعارش باقی مانده است، اما شهرت اصلی‌اش به پژوهش‌های ادبی است .