تاریخ عالم آرای صفوی

درباره کتاب

کتاب‌ عالم‌ آرای‌ صفوی‌ از کتب‌ مهم‌ تاریخی‌ عهد صفوی‌ است‌. نویسنده‌ این‌ کتاب‌ گرانبها مشخص‌ نیست‌ و نسخ‌ خطی‌ موجود از این‌ کتاب‌ هیچگونه‌ آگاهی‌ از مؤلف‌ آن‌ بدست‌ نمی‌دهد; با این‌ حال‌ چنانچه‌ از محتوای‌ کتاب‌ مشخص‌ می‌گردد وی‌ از پیروان‌ و ارادتمندان‌ خاندان‌ شیخ‌ صفی‌ و از طبقه‌ عوام‌ شیعه‌ بوده‌ است‌. نویسنده‌ در کتاب‌ خود که‌ شرح‌ زندگانی‌ پادشاهان‌ اولیه‌ سلسله‌ صفویه‌ است‌ تاریخ‌ اجتماعی‌ ایران‌ را بطور دقیق‌ و پژوهش‌ گرایانه‌ای‌ مورد مطالعه‌ قرار داده‌ است‌ و در بسیاری‌ از موارد اصطلاحات‌ خاص‌ نقالان‌ و قصه‌پردازان‌ بصورت‌ تکیه‌ کلام‌های‌ عامیانه‌ به‌ کار گرفته‌ شده‌ است‌. در عالم‌ آرای‌ صفوی‌ همانند تذکره‌الملوک‌ مناصب‌ و عناوینی‌ نظیر بیگلربیگی‌، خان‌، سلطان‌، مین‌باشی‌، قورچی‌باشی‌، یوزباشی‌، دیوان‌ بیگی‌، اعتمادالدوله‌، خلیفه‌ الخلفا،تفنگچی‌، توپچی‌ و… توضیح‌ داده‌ شده‌ است‌. نویسنده‌ در این‌ کتاب‌ به‌ شرح‌ زندگی‌ طبقات‌ مختلف‌ اجتماعی‌ مردم‌ شهری‌ و روستایی‌ و قبایل‌ کوچ‌نشین‌ پرداخته‌ و سنت‌ها و باورهای‌ بعضا خرافی‌ مردم‌،آداب‌ و رسوم‌، آئین‌های‌ فتوت‌ و پهلوانی‌، تصوف‌، دراویش‌، قلندران‌ و… را بررسی‌ کرده‌ است‌. نویسنده‌ مجهول‌ عالم‌ آرای‌ صفوی‌ علاقه‌ زیادی‌ به‌ شخصیت‌ والا و خستگی‌ناپذیر شاه‌اسماعیل‌ اول‌ صفوی‌ بنیانگذار این‌ سلسله‌ داشته‌ و به‌ نظر می‌رسد وی‌ یکی‌ از مریدان‌ و سرسپردگان‌ خاندان‌ صفوی‌ بوده‌ است‌ که‌ به‌ شاهان‌ این‌ سلسله‌ عشق‌ می‌ورزیده‌ و آنها را مرشد کامل‌ می‌دانسته‌ است‌. نثر کتاب‌ عالم‌ آرای‌ صفوی‌ ساده‌ و روان‌ است‌ و نویسنده‌ سعی‌ کرده‌ تا حد امکان‌ از زبان‌ محاوره‌ روزمره‌ آن‌ زمان‌ استفاده‌ کرده‌ و آن‌ را مردم‌ پسند قرار دهد، لذا از بکار بردن‌ جملات‌ و کلمات‌ مصنوع‌ و متکلف‌ خودداری‌ گردیده‌ و به‌ جای‌ آن‌ از عبارات‌ و اصطلاحات‌ عامیانه‌ استفاده‌ شده‌ است‌. بسیاری‌از مطالب‌ مندرج‌ در این‌ کتاب‌ منحصر بفرد بوده‌ و در سایر منابع‌ ذکر نگشته‌ است‌. این‌ کتاب‌ از لحاظ مطالب‌ موجود با کتاب‌ “جهانگشای‌ خاقان‌” در شرح‌ حال‌ شاه‌ اسماعیل‌ (تألیف‌ ۹۴۸ ـ ۹۵۵ ه’.ق‌) مطابقت‌ دارد. عالم‌ آراء صفوی‌ در سال‌ ۱۰۸۶ ه.ق‌ است‌ و همزمان با دهمین سال پادشاهی “شاه سلیمان”، تالیف شده است. اشاره به نسب شاه اسماعیل، از شیخ صفی و سلسله خوانین ترکستان و سلاطین تیموری و عثمانی، باعث اهمیت کتاب شده است.