تذکره پیمانه

درباره کتاب

نخستین ساقی نامه، بخشی از ویس و رامین اسعد گرگانی است. اولین ساقی نامه مستقل، ساقی نامه خواجه حافظ شیرازی است که مورد استقبال فراوان شعرای قرن دهم هجری قرار گرفت و در ربع اول قرن یازدهم به وفور در این قالب طبع آزمایی می شد. تا آنجا عبدالنبی فخرالزمانی قزوینی درصدد برآمد تذکره ای موسوم به «میخانه» در احوال و آثار ساقی نامه سراها و ساقی نامه های آنان تا سال 1028 ق تدوین کند.

تذکره میخانه را محمد شفیع از روی دو نسخه ناقص در 1344ق در لاهور تصحیح کرده و مقدمه و حواشی مفیدی به زبان اردو بر آن افزوده است. تصحیح دیگر این اثر، توسط احمد گلچین معانی در سال 1340 ش با استفاده از چند نسخه کامل صورت گرفته است و مصصح ضمن کار، متوجه شد از قلم افتادگی 37 شاعر شده، لذا مصمم شد کتب مذکور را همراه ساقی نامه هایی که بعد از تألیف «میخانه» سروده شده در دفتری موسوم به «پیمانه» مدون کند.

طبق تحقیق استاد احمد گلچین معانی در مدخل‌ کتاب تذکره پیمانه خود که ذیلی است بر تذکره‌ میخانه معروف«ساقی نامه و مغنی نامه که اجزای‌ یک منظومه مستقل را تشکیل می‌دهد،ابیاتی است‌ خطابی در بحر متقارب مثمن مقصور یا محذوف‌ که در آن شاعر با خواستن باده از ساقی و تکلیف‌ سرودن و نواختن به مغنی،مکنونات خاطر خود را درباره دنیای فانی و بی اعتباری مقام و منصب‌ و…ظاهر و آشکار می‌سازد…»به اقرب‌ احتمالات نظامی گنجوی در سرایش مغنی نامه خود به شعر گرگانی نظر داشته و اسکندر نامه را به تتبع‌ از او سروده است.

امیر خسرو دهلوی نیز در آیینه سکندری و بسیاری و بیشماری دیگر از شاعران ایران و هند یا مانند:خواجوی کرمانی در همای و همایون و جامی در سکندر نامه و…

می‌دانیم ساقی نامه یا مغنی نامه حافظ در چاپ‌ قزوینی-غنی 58 بیت است و بدون عنوان مسطور شده،اما در تعدادی دیگر از نسخ برایش عنوان ذکر کرده و آن را تا 151 بیت آورده‌اند.اما به هر حال‌ این مثنوی حافظ با این که او اصولا به غزلسرایی‌ شهره است و تخصص او این نوع از شعر است‌ معهذا بسیار زیبا،استادانه و دلنشین و دلربا سروده‌ شده است و پس از او-به خصوص از قرن دهم به‌ بعد-سرایش مغنی نامه(ساقی نامه)آهنگ‌ سریع‌تری پیدا کرد.

امیدی تهرانی(متوفای 929) حکیم پرتوی شیرازی(متوفای 941)،اهلی‌ شیرازی(م.942)،رضی الدین‌ آرتیمانی(م.1037)و دهها شاعر کوچک و بزرگ‌ دیگر به ساختن این نوع از شعر پرداختند.به هر حال همیشه و همیشه بین شعر و موسیقی در ادبیات‌ منظوم ایران رفاقت و قرابت و آمیختگی وجود داشته‌ است.ترکیب‌های سرود گوی،سرود سرا سرودن،سرودی و…به فراوانی در ادبیات‌ فارسی دیده می‌شود.