خاطرات میرزا احمد خان عمارلویی ( از رجال آزادیخواه مشروطه )

درباره کتاب

میرزااحمدخان عمارلوئی  در انقلاب مشروطیت و سال‌های بعد از آن تا اواسط سلطنت رضاشاه از مردان موجه و مؤثر عرصۀ سیاست ایران به شمار می‌رفت. به طوری که برای مثال در سوابق سیاسی وی دو دوره حضور در مجلس شورای ملی و عضویت در اولین مجلس مؤسسان در سال ۱۳۰۴ دیده می‌شود.

میرزااحمدخان عمارلوئی در جوانی به برای فراگیری علوم دینی  به نجف  مسافرت کرد، در مکتب آخوند خراسانی حاضر شد و به مرحوم ملاعبدالله دیوشلی مازندرانی نیز ارادت خاصی یافت و از محارم این دو رهبر دینی شیعه شد. در اواسط جریان مشروطه‌خواهی ایرانیان از طرف علمای ن و به دستور مرحوم آخوند خراسانی به ایران بازگشت تا گزارشی از آنچه در ایران اتفاق افتاده، برای رهبران دینی مستقر در نجف بنگارد.

وی در روزهای ورود به ایران به صف مبارزان مشروطه‌خواه پیوست و در درگیری‌های تبریز حاضر شد و به کمک آزادی‌خواهان شتافت و لباس رزم پوشید و به عضویت «فوج نجات» درآمد و با احراری همچون حاج آقا رضازاده (دکتر شفق معروف)، حسین‌خان کرمانشاهی و حسن‌آقا حریری اسلحه در دست گرفت. این فوج که قریب سیصد نفر در آن عضو بودند، به رهبری معلم جوان آمریکائی «مستر باسکرویل» راه‌اندازی شده بود و در درگیری‌های تبریز حرکتی خودجوش داشت و چند مرحله با قوای محمدعلی شاه به نبردی رودررو پرداخت. حتی در صحنۀ کشته‌شدن رهبر این فوج یعنی مستر باسکرویل، عمارلوئی از نزدیک‌ترین افراد به وی بود. عمارلوئی در انتخابات دورۀ دوم مجلس شورای ملّی به عنوان وکیل مردم قزوین به دارالشورا راه یافت و در دورۀ سوم نیز از جانب اهالی یزد انتخاب شد و چون به قوّه بیان و سخنوری مسلّط بود، از وکلای سرشناس در جلسات ادوار دوم و سوم مجلس شورای ملّی بود. در همان ایام، توسط سیّدحسن تقی‌زاده به عضویت حزب دموکرات درآمد و برای اهداف این حزب که در جهت تنویر افکار ملّت بود تلاش‌های بسیار نمود.

میرزااحمدخان عمارلوئی در جوانی همان‌طور که در خاطراتش آمده، به سلک روحانیت درآمد و تا اواسط انقلاب مشروطه در این لباس ماند؛ اما از دورۀ سوم مجلس شورای ملی و در جریان مهاجرت دسته‌جمعی وکلای آن دوره به خارج از کشور مانند بیشتر هم‌قطارانش مانند میرزایحیی دولت‌آبادی و سیدحسن تقی‌زاده و سیدیحیی ناصرالاسلام (ندامانی) لباس روحانیت را از تن خارج کرد و با ظاهری جدید که مرسوم متجددین آن سال‌ها بود، در انظار حاضر شد. در بخش تصاویر، عکس‌هایی از وی در هر دو لباس نشان داده شده است.

این کتاب مجموعه‌ای از یادداشت‌های مرحوم عمارلوئی است که در سه برهۀ زمانی نوشته شده است. دفتر اول که یادداشت‌های یومیۀ وی در روزهای عزیمت از نجف اشرف به تبریز در کوران نهضت مشروطه را دربر دارد از بیستم شعبان ۱۳۲۶ قمری تا اواخر شوال همان سال را شامل می‌شود. عمارلوئی خودش در وصیت‌نامه‌ای که نوشته و در این کتاب آمده، این بخش از یادداشت‌ها را سفرنامۀ احمدی نام‌گذاری نموده که در این کتاب نیز به همین نام آمده است. دفتر دوم را در سال‌های مهاجرت در اسلامبول نگاشته و دربارۀ شرح احوال خودش از زمان تولد تا اوایل مشروطه است. در این دفتر موضوعات جالبی دربارۀ رشد علمی و آشنایی وی با علمای نجف به تفصیل به رشتۀ تحریر درآمده است. قسمت سوم خاطرات عمارلوئی، یادداشتی کوتاه است مربوط به سال ۱۳۰۹ خورشیدی که عمارلوئی به تجربۀ برخورد با جریانی موسوم به «پان ترکیست‌ها» و نفوذ عثمانی‌ها در ایجاد افکار تجزیۀ آذربایجان و مشاهدۀ توطئه‌های مدافعان این افکار اشاره می‌کند.