سفرنامه یوشیدا ماساهارو ( تخستین فرستاده ژاپن به ایران در دوره قاجار )

درباره کتاب

نیمه دوم سده ۱۹م هم زمان با سالهای میانی سلطنت ناصرالدین شاه و دوره ثبات و سکون نسبی در ایران و تاخت و تاز و رقابت قدرتهای رقیب خارجی در این پهنه به خصوص از راه نیرنگ بازی و در عرصه دیپلماسی روز، بازار گشت و گذار و کشف و شهود سیاحان خارجی در ایران بود که بیشتر اینان سفر نامه هایی از خود برجای گذاشته اند. براساس گزارش کرزن تنها میان سالهای ۱۸۰۰ تا ۱۸۹۱م ۱۹۴ نفر از ایران دیدن کرده اند که شمار آن از مجموع مسافران خارجی طی سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۸۰۰م ( ۹۹ نفر) بیشتر است. که از این ۱۹۴ نفر ۱۰۸ نفر میان سالهای ۱۸۵۰ تا ۱۸۹۰م به ایران سفر کرده اند. اولین تلاشی که برای ایجاد ارتباط میان میان ایران و ژاپن صورت گرفت، مربوط به اواخر سده ۱۹م همزمان با حکومت ناصرالدین شاه قاجار در ایران و از سوی دولت ژاپن بود. مسافران ژاپنی که پس از آغاز نهضت تجدد میجی (Miji ) در ۱۸۶۸م و گشوده شدن دروازه های ژاپن به دنیای خارج تحت عنوان مأمور سیاسی ، نماینده بازرگانی و نظامی، یا جهانگرد به ایران آمده و شماری از ایشان سفرنامه هایی از خود به یادگار گذاشته اند که تعداد آنها انگشت شماراست. آنچه در این مقال بدان پرداخته خواهد شد معرفی و گزارشی از دو نمونه از این سفرنامه هاست که هم زمان توسط دو تن از اعضای یک هیئت اعزامی به ایران در زمان ناصرالدین شاه نگارش یافته است. اگرچه هردو سفرنامه در حقیقت شرح یک سفر و بیان مأموریتی واحد است و بالتبع دارای مطالبی یکسان است به ویژه که به تصریح یکی از دو نویسنده در نقل بسیاری از مطالب از یادداشتهای دیگری استفاده کرده است، اما به وضوح شاهد شکل گیری دو سبک و منظر متفاوت در تدوین این دو اثر هستیم: یکی جزئی نگر و همراه با توصیفهای دقیق از مکانهایی که دیدن کرده و دیگری از منظر یک نظامی صرف همراه با انبوهی عدد و آمار. ازآنجایی که ژاپن در ایران هیچگاه به دنبال اهداف استعمارگرانه نبوده و هدف اصلی نگارندگان بررسی دقیق وضعیت ایران به منظور موقعیت استراتژیک ایران برای برقراری مناسبات اقتصادی و تهیه گزارش جهت ارائه به دولت متبوع خود بوده است، در بسیاری از موارد نسبت به آثاری با موضوع واحد که توسط سیاحان اروپایی و با اغراض مشخص تدوین شده اند از لحن صادقانه تری برخوردار است ومی تواند گزارش مناسبی از حیات اجتماعی – سیاسی دوران ناصرالدین شاه به خواننده ارائه دهد، اگرچه که در موارد متعددی نیز به واسطه ناآشنایی با مذهب و تاریخ ایران گزارشات آنها مبهم و دارای اشتباهات عدیده ای به نظر می رسد. یوشیدا شرح مسافرت خود در سال‌های ۱۲۹۷ و ۱۲۹۸ هجری قمری ـ در اواخر دوره‌ی سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ـ به ایران را با ظرافت بسیاری نوشته است. یوشیدا ماساهارو در سفرنامه‌ی خود، هر جا که از خلق و خوی مردم یاد کرده، سادگی و خلوص و مهمان‌نوازی ایرانیان را ستایش می‌کند و آنجا که از حکام و اجزای حکومت قاجار می‌نویسد، فرصت طلبی و فساد دستگاه قاجاریه را به خوبی به تصویر می‌کشد.ماساهارو نخستین فرستاده سیاسی ژاپن به ایران در دوره جدید اسـت کـه بیشتر با هدف برقراری روابط سیاسی بین ایران و ژاپن در ثلث پایانی سـده نوزدهم به ایران آمد و البته غایت اصلی مأموریتش ایجـاد روابـط بازرگـانی بود. این بازمانده از یک خاندان سـامورایی کـه حقـوق خوانـده و بـه کـار دیپلماسی اشتغال داشت در طول سفرش با دقت و وسواسی شاعرانه ، اوضاع ایران را نگریسته و با ژاپن مقایسه کرده است. ژاپنی که مانند ایران از نیمـه سده نوزدهم تجددطلبی و ترقیخواهی را شروع کرد ، اما مجموعـه عوامـل درونی و بیرونی سرنوشت نوسازی و توسعه در این دو کشـور را بـه انـدازه شرق و غرب آسیا از هم دور ساخت. گرچه ماساهارو به صورت سامان یافتـه و کلاسیک به انحطاط ایران و عوامل آن نگاه نمیکند و اساساً چنین رسالتی را دنبال نمینماید ، اما روح حساس و احساسات ملی ـ آسیایی وی تصاویری از ایران سالهای پایانی سده نوزدهم ارائه میکنـد کـه در دیـدگان محقـق جستجو گر میتواند چیستی ، چرایی و چگونگی انحطـاط ایـران را نمایـان سازد.