طرح سری مداخله در آبادان

درباره کتاب

جیمز کیبل در کتاب طرح سرى مداخله در آبادان، به بررسی اس‍ت‍رات‍ژی‌ س‍ی‍اس‍ی‌ – ن‍ظام‍ی‌ ان‍گ‍ل‍ی‍س‌ در واک‍ن‍ش‌ ب‍ه‌ م‍ل‍ی‌ ش‍دن ص‍ن‍ع‍ت‌ ن‍ف‍ت‌ ای‍ران‌ در زم‍ان‌ م‍رح‍وم‌ دک‍ت‍ر م‍ص‍دق‌، پرداخته است.

در سال ۱۹۵۱ بریتانیا دچار تهیدستى بوده و نیروهاى مسلح آن با نابسامانى روبرو شده بودند، ولى بریتانیا هنوز هم یک دارایى مهم داشت: نفت ایران که انگلیسی‌ها آن را کشف و مورد بهره‌بردارى قرار داده بودند. دولت جدید ایران به رهبرى مصدق که ملى‌گرایى سرسخت بود، مى‌خواست نفت در اختیار ایران باشد. نیروهاى بریتانیایى براى تصرف نظامى پالایشگاه آبادان، یعنى بزرگترین پالایشگاه جهان، به صف آرایى پرداختند و بر پایه طرح باکِنیر (Buccaneer) – یعنى همان طرح سرى – نیروهاى مذکور مى‌باید ظرف سه ساعت از دریافت دستور، وارد عمل مى‌شدند.

کتاب طرح سرى مداخله در آبادان (Intervention at Abadan)، موضوع ملى شدن صنعت نفت ایران در سال ۱۹۵۲ را از دیدگاه‌ها و خواستگاه‌هاى غرب، بویژه انگلیس که تنها سود برنده آن منبع سرشار نفت بود، بررسی می‌کند. البته باید یادآور شد که دیدگاه غرب از آن جهت بسیار مهم و درخور ژرف‌نگرى است که دقیقاً چگونگى برخورد با این مسأله را با آن روى سکه به نمایش مى‌گذارد. یعنى بریتانیا براى حفظ چنین گنج بادآوردى به چه سیاست‌ها و اقدام‌هایى روى آورده و یا دست یازیده، و چرا نتوانست به آنچه که خواستار و پیجوى آن بود، دست یابد.

وضعیت جهانى بریتانیا پس از جنگ دوم جهانى، توان رزمى نیروهاى آن کشور براى هرگونه درگیرى در خاور زمین، دیدگاه، برداشت‌ها و سیاست جهانى دولت آمریکا در زمان ترومن و سپس آیزنهاور (بویژه زمانى که پدیده نوخاسته جنگ سرد وارد معادله‌هاى سیاسى، استراتژیکى و نظامى جهانى شده و جهان را دو قطبى کرده بود) در این باره، وضعیت و مقام انگلیس در بازى جهان پس از جنگ، و سرانجام وضع داخلى کابینه بریتانیا و دستگاه تصمیم‌گیرى آن به بررسى گذاشته شده است.
همچنین اندکى نیز درباره کردار، رفتار و سیاست شرکت نفت ایران و انگلیس در ایران و در برابر ایرانیان سخن به میان آورده است.

موضوع اصلى کتاب طرح سرى مداخله در آبادان این است که دولت انگلیس چه طرحى در سر داشت، و چرا پس از ماه‌ها بى‌تصمیمى و تحت فشار شدید آمریکا، بر آن شد که اجراى طرح نظامى را کنار بگذارد. شاید صلاح در این بود، زیرا نیروهاى انگلیسى از مدتى پیش درگیر نبرد در کُره و مالایا بودند؛ ولى چرچیل مى‌گفت که دولت اتلى در جایى که مى‌توانست با یک آتشبارى خشم‌آلود، این مسأله را به سود خود پایان بخشد، از آبادان پا به فرار گذاشت؛ حق با کدامیک بود، چرچیل یا اتلى؟

سر جیمز کیبل (Sir James Cable) نویسنده آزادى است که زمانى سفیر بریتانیا در فنلاند بوده است. وى از زمانى که از وزارت خارجه بازنشسته شد، آغاز به نوشتن و سخنرانى درباره روابط بین‌الملل و امور نیروى دریایى کرد. از ده کتاب دیگرى که نامبرده نوشته است، مشهورترین کتاب، سیاست کاربُرد کشتى جنگى ۱۹۷۹ – ۱۹۱۹ (Gunboat Diplomacy, 1919 – 1979) است.

کارهاى تاریخى قبلى وى، نوشتن کتاب ناوگان سلطنتى و محاصره بیلبائو (The Royal Navy and the Siege of Bilbao) و کتاب کنفرانس سال ۱۹۵۴ ژنو درباره هند و چین (The Geneva Conference of 1954 on Indochina) است.