مجمع النفائس و حجلت العرائس ( دیباچه ای بر میراث نوشتاری پزشکی ایران و جهان )

درباره کتاب

این کتاب الگویی است نیکو و نمونه‌ای بهین برای شناخت دو مجموعه از نسخه‌های پزشکی موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و معرفی آنها که پژوهندگان فاضل دکتر غلامرضا جمشیدنژاد و دکتر ابراهیم ذاکر تصحیح کرده‌اند.

مجمع النفایس به زبان عربی و حجله العرایس به زبان فارسی، دو دانشنامۀ گران‌سنگ‌اند که دربرگیرندۀ ۱۵۰ کتاب و رساله از میراث پزشکی ایران و اسلام هستند و آنها را سالک‌الدین محمد حمویی شیرازی طبیب از شاگردان برجستۀ مکتب علمی، طبی و حکمی غیاث‌الدین منصور دشتکی و فارغ‌التحصیل مدرسۀ منصورۀ شیراز گردآوری کرده است.

مجمع النفایس و حجلۀ العرایس دو دانشنامۀ گران‌سنگ دربرگیرندۀ ۱۵۰ کتاب و رساله از میراث نوشتاری پزشکی ایران و اسلام است. مجمع النفایس بخش عربی آن، دربرگیرندۀ ۷۳ کتاب و رساله به زبان عربی است .

حجلۀ العرایس دومین مجموعه دربرگیرندۀ ۴۳ کتاب و رساله به زبان پارسی است که پیش‌ترها به شمارۀ ۱۹۷ در کتابخانۀ موسسۀ دهخدا نگهداری می‌شد، ولی افسوس اکنون جایش خالی است. خوشبختانه میکروفیلم آن در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران دیده می‌شود.

گردآورندۀ این دو دانشنامۀ بزرگ، سالک‌الدین محمد حمویی شیرازی سعدی انصاری طبیب فرزند مؤیدالدین حمویی طبیب شیرازی است که آن دو را مجمع‌النفایس و حجلۀ‌العرایس مجتمعۀ من مائۀ و خمسین رسائل فی الطب نامید/ مجموعۀ گران‌سنگ و حجلۀ عروسان دربرگیرندۀ صدوپنجاه رساله در دانش پزشکی است.

سالک‌الدین یکی از شاگردان برجستۀ حوزۀ علمی مکتب غیاث‌الدین منصور دشتکی و فارغ‌التحصیل مدرسۀ منصوریۀ شیراز است. او در بخش دیباچۀ کتاب مجمع‌النفایس آورده است که این دو دانشنامه دربرگیرندۀ آگاهی‌های بسیار ارزنده در تاریخ و اخلاق و علوم و فنون پزشکی و جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی روزگاران پیشین تا نیمۀ سدۀ ۱۱ هـ/۱۷م است.

دیباچه این دو دانشنامه به جهت دربرگیری تاریخ پزشکی ایران واسلام و جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و سندی بی‌مانند در این زمینه به شمار می‌آید. از این‌رو پس از تصحیح دقیق و پژوهش هر دو دیباچه، بخش عربی آن را نیز به پارسی برگردانده شده تا آسان‌تر در دسترس پژوهندگان تاریخ علم به ویژه پژوهشگران پارسی‌زبان تاریخ پزشکی باشد.

حمویی افزون بر آن، از روند آموزش و پرورش خود در همۀ دانش‌ها به ویژه در فراگرفتن پزشکی و داروسازی و زمان فارغ‌التحصیلی و گرفتن اجازه‌نامۀ کار درمانگری و اجازۀ کار داروسازی خود، گزارشی ارزشمند داده است و متن اجازه‌نامه‌های خود را نیز در این کتاب آورده که ارزش کتاب را بیشتر کرده است. سپس گزاره‌ای از نام کتاب‌های رونویسی شدۀ خود می‌دهد که در این مجموعه گردآورده است.