یادداشتهای سفر اصفهان در سال 1303 خورشیدی

درباره کتاب

علی جواهرکلام مردی فاضل و اهل قلم  که در سال ۱۲۷۵ ش در خانواده‌ی روحانی در جنوب شهر تهران به دنیا آمده است. و در جوانی علاوه بر یادگیری زبان عربی به تحصیل زبان انگلیسی و علوم جدید در مدرسه‌ی آمریکایی البرز می‌پردازد. ضمن آنکه برای آموختن زبان روسی نیز به مدرسه‌ی روسها می‌رود. ظاهراً زبان دانی، در آن ایام این امکان را برای علی جواهرکلام فراهم می‌کند تا در بیست و هشت سالگی به عنوان رئیس اداره گمرک عازم ماهشهر شود که در آن زمان معشور گفته می‌شد. و این در حالی است که به گفته‌ی خود جواهر کلام، در آن زمان، مستشاران فرنگی ترجیح می‌دادند به جای استخدام ایرانی‌های مسلمان در ادارات دولتی از اقلیت‌های مذهبی استفاده شود. چنانچه برای تأیید سخن خود به کتاب «ایران و قضیه‌ی ایرانیان» نوشته‌ی لرد کرزن استناد می‌کند (ص ۱۰۲). به گفته‌ی جواهرکلام حتا برخی از مدیران فرنگی در اداره‌های دولتی از نفوذ و قدرت مداخله‌ای دو چندان در ساختار بوروکراتیک ایران برخوردار بودند؛ همچون مدیر کل گمرک آن زمان، کامیل مدیتور (تبعه‌ی بلژیک) که برای خود عنوان وزیر دست و پا کرده بود…

باری، جواهر کلام بیست و هشت ساله برای ورود به خدمت دولتی در اداره‌ی گمرک ماهشهر مجبور به شرکت در آزمون زبان انگلیسی و روسی می‌شود (ص ۱۰۳). و از قضا برای همین مأموریت و احراز پست رئیس اداره‌ی گمرک ماهشهر است که وی به اصفهان سفر می‌کند تا در آنجا همراه با کاروان اهواز خود را به ماهشهر برساند؛ اما ظاهراً به دلیل راهزنان، ناامنی و بسته شدن راه، سفر وی حداقل دو ماه دچار وقفه می‌شود و دو ماه در اصفهان اقامت میگزیند و طی آن مدت مجذوب این شهر و ویژگی‌های فرهنگی آن می‌شود

و این کتاب سفرنامه اقامت دو ماهه او در اصفهان است . در این سفرنامه نگارنده ضمن بیان وقایع سفر به توصیف وضعیت عمومی مردم در آن زمان، اوضاع ادارات و مؤسسات عمومی، آداب و رسوم اجتماعی، توصیف بناهای اسلامی و مذهبی، روابط اجتماعی مردم به ویژه طبقات پایین، توصیف اماکن عمومی مانند بازارها و مسافرخانه‌ها و برخی از اعتقادات دینی و مذهبی مردم در آن دوران پرداخته است. وی همچنین به بعضی از وقایع سیاسی آن زمان به ویژه سلطه آمریکا و انگلیس بر ایران و آثار و تبعات این سلطه اشاراتی نموده است.