ام الکتاب

توضیحات

اُم الْکِتاب، یکی از کتاب های مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقه جیحونه علیا  در آسیای مرکزی  که به زبان فارسی  نوشته شده و عمده مطالب آن را پاسخ هایی تشکیل می‌دهد که امام محمد باقر ر در جواب پرسش های شاگردان خود گفته است.

 این کتاب در میاناسماعیلیان بدخشان  در پامیر پیدا شد و « ولادیمیر ایوانف ذ» آن را برای نخستین بار براساس ۴ نسخه متأخر در ۱۹۳۶ میلادی در جلد ۲۳ « مجله اسلام  » همراه با مقدمه ای به زبان انگلیسی  منتشر کرد. وی قبلاً در ۱۹۳۲ میلادی مقاله مفصلی به زبان فرانسه در باره این کتاب منتشر کرده بود.

محل تألیف این کتاب به نظر ایوانف جنوب بین‌النهرین یا شام («یادداشتها»، همانجا)، یا به احتمال قوی نزدیکیهای خلیج فارس است («ام الکتاب»، همانجا)؛ زیرا مؤلف از شهرهای جنوب عراق آگاهی کافی دارد، بحرین را می‌شناسد و از جزایر کوچک و مناطق خلیج فارس، مانند کرک، کیش، عمان و مسقط به خوبی آگاه است و از شهرهای شام مانند انطاکیه، ملطیه، اسکندریه، نصیبین و عسقلان اطلاعات کافی دارد، ولی از شهرهای خراسان و ماوراءالنهر نامی نمی‌برد. تنها چیزی که آن را به آسیای مرکزی ارتباط می‌دهد رسم الخط کتاب است. لازار براساس گفته‌های ایوانف به این نتیجه رسید که محل تألیف ام الکتاب باید خوزستان یا فارس باشد