فرهنگ نو در آمریکای لاتین ( جامعه و هنرمند )

درباره کتاب

..پدرو پارامو نشانه و مظهر مکزیکی است که امروزه از آن نشانی نیست و تنها در خاطره‌ها باقی مانده است…

انقلاب مردمی مکزیک، با همه نارسایی‌ها، ناکامی‌ها و شکست خونین آن، روشنفکران و هنرمندان ویژه‌ای را در دامان آرمان‌هایش پرورانید؛ ماریانو آسوئلا، از پیشگامان آنان بود. تلخ‌فرجامی انقلابی که ستیزه‌های درونی و خیانت سرمایه‌داران و بزرگ‌مالکان مکزیکی در پناه امپریالیست‌های اروپا و آمریکا و آشفتگی رفتاری و پنداریِ رهبرانش، در باتلاق خون گرفتار شد، نخستین بار، در داستان‌های آسوئلا رخ نشان داد.

ماریانو آسوئلای مکزیکی که در سال ۱۸۷۲ مسیحی دیده به جهان گشود و پس از هشتاد سال زندگانیِ پر آزمون، در سال ۱۹۵۲ رخت از این جهان بربست، در روزگار آتش‌فشانی انقلاب مکزیک، در کنار انقلابی‌هایی چون پانچو ویلا جنگید و به انقلاب یاری رساند. در ارتش انقلابی ویلا، پزشکی کرد. چندی، سرخورده از کشاکش میراث‌خواران درون جبهه انقلاب، گوشه‌نشینی را برگزید؛ اما دوباره آستین برکشید تا در جایگاه شهردار دل‌سوز توده‌های رنج‌بر، کار کند.

در این روزگار بود که پافشاری ارباب‌های سیم و ستم را برای نگه‌داری ساختارهای مردم‌کش اجتماعی، به چشم خویش دید و بر آن شد تا با قلم توانای خویش، تاریخ نبرد انقلاب و ضدانقلاب را، در جوهر بی‌مرگِ هنر، جاودانه و برای ستم‌ستیزان آینده مکزیک و جهان ماندگار کند.

هنگامی که امیلیانو زاپاتا، به دست دشمنانش کشته شد و واپسین نشانه‌های انقلاب و نظام اجتماعی‌گذرای انقلابیان بر خاک خون‌پوش مکزیک واژگون گشت، داستان‌های انقلابی واقع‌گرایانه آسوئلا، دیگرگونه انقلابی را آغاز کرد. دوران نبردهای هراس‌آور و انقلاب آشفته مکزیک گذشت، اما داستان‌های آسوئلا، ماندگار شد.

حماسه‌سرای توده‌های بومی مردم مکزیک و روشنفکران راستین و انقلابیان به جان‌ آمده از پلشتی و ستم، داستان‌های گوناگونی نوشته بود که باید پای در دبستان آزمون و آموزش آیندگان می‌نهادند و پرچم‌ کسانی می‌شدند که باید در برابر ارباب‌های دوران دیگر، آگاه و هدفمند، کارزار تازه‌ای را می‌گشودند، هزاران هزار انقلابی رزمنده، بر خاک مکزیک و در خون خویش خفتند تا به مردم خود رهایی و داد ببخشایند، اما چنین نشد. 

نظام درنده‌خوی پول‌سالار و دره‌های ژرف طبقاتی، هولناک‌تر از پیش، سربرآورد. در سرزمین مکزیک، در جولانگاه پیشین امیلیانو زاپاتا و پانچوویلا، نمایندگان سرمایه‌داری جهان، برای زدودن فرهنگ بومی مردم دیرینه‌سال مکزیک به هر کاری دست زدند. پس از شکست خونین انقلاب مکزیک، نبرد فرهنگی تازه‌ای در سرزمین مکزیک درگرفت. در کنار فرهنگ دیرینه مردمی ریشه دوانده در مکزیک، آرام‌آرام، فرهنگ‌های بیگانه‌ای پدیدار شدند: فرهنگ سوسیالیسم و فرهنگ لیبرال، سرمایه‌داری. شاعران و نویسندگانی چند، پس از شکست انقلاب ملی مردمی مکزیک، یک‌باره از میدان مبارزه انقلابی با ستم و تباهی اجتماعی دوری گزیدند و دیگرانی چند هم به سوی باورهای سوسیالیستی امید بستند.

نویسندگان و پدیدآورندگان داستان‌های کوتاه و بلند مدرنِ پس از انقلاب ملّی، مردمی مکزیک، به پرسش‌های گوناگونی درباره ریشه‌ها و انگیزه‌های انقلاب‌آفرینی توده‌های سرزمین خویش و نیز ناتوانی جبهه توده‌های انقلابی برای دست‌یابی به آرمان‌های انقلاب پرداختند. در میان آنان بودند کسانی که پدران و برادرانشان، در نبردهای انقلابی، یا پابه‌پای رهبران جنبش توده‌ای رزم‌ها و همدلی‌های بسیاری در کارنامه سیاسی خویش داشتند.

این پرتوفکنی، تنها در هنر داستان‌نویسی مکزیکِ پس از انقلاب پدید نیامده بود. نقاشی و بسیاری از هنرهای مدرن مکزیک هم، از پس‌لرزه‌های خوش و ناخوش انقلاب، به خود آمده بودند. نقاشی دیواری مکزیک، که با دست‌های نام‌آورانی چون داوید آلفار و سیکیه روس، بر دیوارهای شهرهای سرزمین زاپاتا، جان گرفته بود، همچون هنری نام‌ و نشان‌دار، زبان‌زدِ هنرمندان پیش‌رو آمریکای لاتین و نیز جهانی شد. 

انقلاب مکزیک، توده‌های انقلابی و آرمان‌های ملی و مردمی در نقاشی‌های دیواری دیه‌گویه ورا، انقلاب و مردم مکزیک نمایشی حماسی و دادخواهانه یافتند. دیه‌گویه ورا می‌گفت:
«هدف من این بود که کیفیت اصیل و ویژه این سرزمین را در تمام نقاشی‌های خویش بازتاب دهم. می‌خواستم با تصویر کردن اوضاع جاری، توده‌های مردم را با توانمندی‌های آینده آشنا کنم. در پیِ آن بودم که رنج و شوریدگی مردم را به نمایش نهم و نشان‌دهنده آرزوهاشان باشم. اندیشه‌شان را بیدار کنم و در کارهای اجتماعی، پشتیبان آن‌ها باشم..

فهرست : هنرمند و وجدان اجتماعی / شورش نمادین / نهضت مدرنیسم / گریختن یا ماندن و ارزشهای راستین را شناساندن / لذت جویی , نوعی اعتراض / شورش مدرنیستها / اقلیت برگزیده / نویسنده و سنت / روشنفکران و مناطق روستایی آمریکای لاتین / رمان نومیدانه / ناسیونالیسم فرهنگی / رمان و تجدید حیات ملی / ناسیونالیسم فرهنگی و هنرمندان پیشرو / نقاشی پیشرو و بدوی گرایی / انقلاب و نقاشی / رمان و سیاست / اساطیر و نمودگارهای عمومی و کلی در رمان / کلی گرایی و جهانشمولی در هنرهای تجسمی و …